________________
ਉਪਦੇਸ਼ ਰਤਨ ਕੋਸ਼ ਹੈ। ਆਚਾਰਾਂਗ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ ਹੈ, ''ਸਭ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜੀਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਰਨਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਗਿਆਨੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਨਾ ਕਰਨਾ। ਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਨਾ ਬਣਾਵੇ।'
ਦਿਆਲੂ ਮਨੁੱਖ ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁੱਖ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖਣਾ ਧਰਮ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਭੇਦ ਹੈ। ਵਰਨ, ਗੰਧ, ਰਸ, ਸਪਰਸ਼ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ। ਮਨ, ਬੁੱਧੀ ਤੇ ਆਤਮਾ ਤਿੰਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇੰਦਰੀਆਂ ਹਥਿਆਰਨ ਹਨ। ਚੰਗੇ-ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਮਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਨ ਨੂੰ ਅਕਲ ਦੇ ਦਸ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੀਭ, ਨੱਕ, ਕੰਨ, ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ ਹੈ। ਮਨ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫਸਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਧਰਮ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ। ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਸੱਚ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਸਦਾ ਚਿੰਤਾ ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਗੁਜਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੱਚ ਤੋਂ ਉਲਟ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਚਾ ਮਨੁੱਖ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ
3
