________________
ਸਮੇਂ ਸਿਆਤ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਇਹ ਸੁਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਧਰਮ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੋਰ ਪੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਵਸਤੂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਨਾਲ ਹੋਰ ਧਰਮ ਵੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਬਦ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਿਆਤ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ ਕਿ ਆਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਿਨਾ ਕਿਹਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਧਰਮ ਹਨ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਪਹਿਲੂ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਾਡੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਇਕ ਖਾਸ ਕੌਣ ਤੇ ਟਿਕੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਮੋਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿਆਦਵਾਦ ਸੰਭਾਵਨਾ, ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ, ਭਰਮ ਆਦਿ ਦਾ ਤੀਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਿਆਵਾਦ, ਅਹਿੰਸਾ, ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਆਦਿ ਵੀ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਅਨੇਕਾਂਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ‘ਤੇ ਹੀ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਚਾਰ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂਤ ਹੈ ਉਹ ਹੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਿਆਦਵਾਦ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਅਨੇਕਾਂਤ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲਈ ਕਸ਼ਟ ਰਹਿਤ, ਸਮਾਨਤਾ ਵਾਲਾ, ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਕਸ਼ਟ ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਤਲਾਸ਼ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਪੀੜ ਸਿਰਫ ਮਨੁਖ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਹੈ। ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਗਲ ਸੋਚਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਨਾਲ ਵਿਰਾਟ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਘੋਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਕਾਰਜ ਰੂਪ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਪਣੇ ਚੱਤੂਰ ਵਿਧੀ (ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ) ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾ ਨਾਲ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੇਕ ਗੁਣ, ਅਨੰਤ ਧਰਮ, ਉਤਪਾਦ, ਵਿਆਯੇ, ਯੁਵੱਯ ਵਾਲਾ, ਅਜ਼ਾਦ, ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜੁੜ, ਚੇਤਨ ਵਸਤੂਆਂ
10
