________________
ਤੱਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸਹੀ ਗਿਆਨ, ਸਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਹੀ
ਆਚਰਨ ਹੀ ਮੋਕਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਗਿਆਨ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ:
1. ਮਤੀ ਗਿਆਨ : ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਗਿਆਨ ਮਤੀ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2. ਸ਼ਰੂਤ ਗਿਆਨ : ਜੋ ਗਿਆਨ ਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਸ਼ਰੂਤ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਇਹ ਗਿਆਨ ਵੀ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਅਵੱਧੀ ਗਿਆਨ : ਇਸ ਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰੂਪੀ (ਸ਼ਕਲ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ) ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਗਿਆਨ ਅਵੱਧੀ ਗਿਆਨ ਹੈ।
4. ਮਨ ਪ੍ਰਯਵਭ ਗਿਆਨ : ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਗਿਆਨ ਮਨ ਪ੍ਰਯਵਭ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਇਸ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸੀਮਾ ਮਨੁੱਖ ਖੇਤਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ।
5. ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ : ਇਹ ਗਿਆਨ ਮਨ ਅਤੇ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਚਾਰੇ ਗਿਆਨ ਖਤਮ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ
VII
