________________
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ :
ਜੈਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੁੱਲ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਪੂਰਵ’ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਤੱਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ ਪਹਿਲਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀ ਰਚਨਾਂ ਤੀਸਰੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਉਪਰ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਟੀਕਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ‘ਤੱਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ' ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਹੋਇਆ। ਆਚਾਰੀਆ ਸਿਧਸੋਨ ਦਿਵਾਕਰ ਦੀ ‘ਨਿਆਏ ਅਵਤਾਰ’, ਵਤੀਸ ਦਵਾਦਰਿਸ਼ਿਕਾਏ ਆਦਿ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਆਚਾਰੀਆ ਸਮੱਤਭਦਰ ਦੀ ਦੇਵਾਗਮ ਸਤੋਤਰ ‘ਯੁਕਤਯਨੁਸ਼ਾਸਨ’ਸਵੈਮੈਡੂ ਸਤੰਤਰ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਅਕਲੰਕ, ਵਿਦਿਆਨੰਦ, ਹਰੀਭੱਦਰ ਜਿਨਸੇਨ, ਸਿਧਰਿਸ਼ੀ, ਹੇਮਚੰਦਰ, ਦੇਵਸੂਰੀ, ਯਸ਼ੋਵਿਜੈ ਜੀ ਆਦਿ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਗਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਅੱਠਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਚਾਰੀਆ ਹਰੀਭੱਦਰ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਗਮ ਗਰੰਥਾਂ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਟੀਕਾ ਲਿਖਿਆ। ਉਨਾਂ ਆਵਸਯਕ, ਦਵੈਕਾਲਿਕ, ਨੰਦੀ, ਅਨੁਯੋਗਦਵਾਰ, ਜੰਬੂਦੀਪਗਿਆਪਤੀ, ਜੀਵਾਭਿਗਮ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟੀਕਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਜੈਨ ਯੋਗ ਤੇ ਵੀ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਰੰਥ ਲਿਖੇ। ਆਚਾਰੀਆ ਸੀਲਾਂਕ ਨੇ ਆਚਾਰੰਗ ਸੁਤਰਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਤੇ ਟੀਕਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ।
ਮਲਧਰੀ, ਹੇਮਚੰਦਰ ਨੇ ਅਨੁਯੋਗ ਦਵਾਰ ਤੇ ਆਚਾਰੀਆ ਮਲੈਗਿਰੀ ਨੇ ਨੰਦੀ, ਪਗਿਆਪਨਾ, ਜੀਵਾਭਿਗਮ, ਬਹੁਤ ਕਲਪ, ਵਿਵਹਾਰ, ਰਾਜਪਨਸ਼ਨੀਆ, ਚੰਦਰਗਿਆਤੀ ਅਤੇ ਆਵਸ਼ਕ ਤੇ ਟੀਕਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਦਸ਼ਵੈਕਾਲਿਕ ਤੇ ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਟੀਕਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ !
93
