________________
ਬੰਧ ਦੇ 1) ਕਿਰਤੀ ਬੰਧ 2) ਸਥਿਤੀ ਬੰਧ ) ਅਨੁਭਾਗ ਬੰਧ ਅਤੇ 4) ਦੇਸ਼ ਬੰਧ ਚਾਰ ਭਾਗ ਹਨ। ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਕਰਮ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੈ। ਸਥਿਤੀ ਕਰਮ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕਾਲ (ਸਮਾਂ ਮਰਿਆਦਾ (ਸੀਮਾ) ਹੈ। ਅਨੁਭਾਗ ਕਰਮ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਅਸ਼ੁਭ ਰਸ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰਮ ਦਲਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ।
ਬੰਧ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ - 1) ਸ਼ੁਭ ਤੇ 2) ਅਸ਼ੁਭ। ਸ਼ੁਭ ਬੰਧ ਪੁੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਬੰਧ ਪਾਪ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਕਰਮ ਉਦੈ (ਪ੍ਰਟ) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਉਹ ਸਤ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤਦ ਤੱਕ ਉਹ ਬੰਧ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟ ਨਾ ਹੋਣਾ ਕਾਲ ਬੰਧ ਹੈ। ਪ੍ਰਟ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਲ ਪੁੰਨ-ਪਾਪ ਹੈ।
7. ਸੰਬਰ :- ਕਰਮ ਆਉਣਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੰਬਰ ਹੈ। ਸੰਬਰ ਆਸ਼ਰਵ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਸੰਬਰ ਦੀ ਸਿਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ) ਗੁਪਤੀ, ਸਮਿਤੀ, ਧਰਮ, ਅਨੁਪਕਸ਼ਾ, ਪਰਿਸ਼ੈ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
8. ਨਿਰਜਰਾ :- ਸੰਬਰ ਤੱਤਵ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਰਵ ਦਾ ਨਿਰੋਧ (ਰੁਕਣਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਜਰਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਲਾਓ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਆਉਣ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦੇਣਾ ਸੰਬਰ ਹੈ। ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤਲਾਓ ਦਾ ਸੁੱਕ ਜਾਣਾ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ। ਨਿਰਜਰਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੈ - 1) ਸਕਾਮ ਨਿਰਜਰਾ ਅਤੇ 2) ਅਕਾਮ ਨਿਰਜਰਾ। ਜੋ ਵਰਤ ਆਦਿ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਸਕਾਮ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮ ਫਲ ਤੋਂ ਜੋ ਪ੍ਰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਅਕਾਮ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ।
9. ਮੋਕਸ਼ :- ਬੰਧ ਤੇ ਬੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਮੇਕਸ਼ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਕਰਮਾਂ ਝਾੜਨ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਅਨੰਤ ਗਿਆਨ, ਅਨੰਤ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਨੰਤ ਵੀਰਜ ਆਦਿ ਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤੱਤਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 1) ਸਤ ਤੱਤਵ ਜਾਂ ਨੌ ਤੱਤਵ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਛੇ ਦਰਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਦਰਵ, ਤੱਤਵ ਤੇ ਪਦਾਰਥ ਇਹ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਹੀ ਅਰਥ ਦੇ ਸੂਚਕ
. 76
