________________
ਨਯ
ਅਨੇਕਾਂਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਨਯ ਹੈ। ਨਯ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਏਕਾਂਤਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਮੇਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਯ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ -ਪ੍ਰਮਾਣ ਰਾਹੀਂ ਹਿਣ ਕੀਤੀ ਵਸਤੂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ (ਭਾਗ) ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚੇ ਕਰਨਾ ਭਾਵ ਜਾਨਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਜੋ ਭਾਵ ਹੈ ਉਹ ਨਯ ਹੈ।
. ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਭਾਵ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਵਿਵੇਚਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦਰਵ ਰੂਪ ਤੋਂ ਅਤੇ ਪਰਿਆਏ (ਆਕਾਰ) ਰੂਪ ਤੋਂ। ਦਰਵ ਰੂਪ ਤੋਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਆਏ ਅਕਾਰ) ਰੂਪ ਤੋਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨਾ ਨਯ ਹੈ। ਦਰਵ ਵਸਤੂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਆਏ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲਤ ਹੈ। ਨਯ ਅੰਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੰਪੂਰਨ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨੂੰ ਸ਼ਕਲਾਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਨਯਅੰਸ ਨੂੰ ਵਿਕਲਾਦੇਸ਼ੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਨ। ਨਯ ਦੀਆਂ (1) ਸੁਨਯ ਅਤੇ (2) ਦੁਰਨਯ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਸੁਨਯ ਵਸਤੂ ਦੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿਣ ਕਰਕੇ ਬਾਕੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਸਦਾ। ਪਰ ਦੂਰਨਯ ਬਾਕੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਸਦਾ ਹੈ। ਨਯ ਦੇ ਅਨੰਤ ਭੇਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿੰਨੇ ਸ਼ਬਦ, ਬਚਨ, ਵਿਕਲਪ ਹਨ, ਉਨ੍ਹੇ ਹੀ ਨਯ ਹਨ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਨਯ ਨੂੰ ਸਤ ਭੇਦ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਰਥ ਦੱਸਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਉਹ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਿਕੁੜਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਤ ਨਯ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :1. ਨੈਗਮਨਯ :
ਆਮ ਤੇ ਖਾਸ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ! ਇਹ ਨਯ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਤਾਂਗੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਤਾਂਗਾ ਪੁਕਾਰਦੇ ਹਾਂ। ਵੀਰ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਆਖਦੇ ਹਾਂ।
