________________
ਵਿਸਥਾਰ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਖੇਪ ਸੂਚੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜੈਨ ਵਕ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਨੇਕਾਂ ਸਦਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਧਰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਣ ਧਰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਮਣ ਧਰਮ : ਤਿਆਗੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਦਰਸ਼
ਸ਼ਮਣ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਉੱਚੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮਮਤਾ ਰਹਿਤ, ਹੰਕਾਰ ਰਹਿਤ, ਬੇਝਿਜਕ, ਨਿਮਰਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਭਾਵ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅੰਗੜਾਈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲਾਭ-ਹਾਨੀ, ਸੁੱਖ -ਦੁੱਖ, ਜੀਵਨ-ਮਰਨ, ਨਿੰਦਾ-ਪ੍ਰਸੰਸਾ, ਮਾਨ-ਅਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਰ ਪਲ, ਹਰ ਖਿਣ, ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿ ਕੇ ਆਤਮ ਭਾਵ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਮਣ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜ ਮਹਾਵਰਤਾਂ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਹੈ। ਆਚਾਰੀਆ ਪਾਂਤਜਲੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ “ਜਗਤ ਦੇਸ਼ ਕਾਲ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਸਭ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਾਲਨ ਕਰਨ ਯੋਗ ਯਮ ਮਹਾਂਵਰਤ ਹਨ। ਮਹਾਂਵਰਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਹਾਨ ਵਰਤ। ਮਹਾਂਵਰਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :- ਅਹਿੰਸਾ, ਸੱਤ, ਅਸੱਤ, ਬ੍ਰਹਮਚਰਯ ਅਤੇ ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ। ਇਹ ਪੰਜ ਮਹਾਂ ਵਰਤ ਹਨ। ਮਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਮਹਾਂਵਰਤਾਂ ਦਾ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।”
>
ਪੰਜ ਮਹਾਵਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਰਾਤ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਤ ਦਾ ਭੋਜਨ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਤੇ ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਅਹਿੰਸਾ ਮਹਾਂਵਰਤ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਲਈ ਰਾਤ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਤਿਆਗ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮਹਾਵਰਤ ਤਿੰਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਯੋਗ ਰਾਹੀਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਆਪ (ਖ਼ੁਦ) ਨਾ ਕਰਨਾ, ਨਾ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਕਰਾਉਣਾ, ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਨਾ, ਮਨ ਤੋਂ, ਬਚਨ (ਬਾਣੀ) ਤੋਂ ਅਤੇ ਕਾਇਆ (ਸ਼ਰੀਰ) ਤੋਂ -ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਰਨ ਸ਼ੁੱਧ ਅਹਿੰਸਾ ਮਹਾਂਵਰਤ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਠ, ਚੋਰੀ, ਅਬ੍ਰਹਮਚਰਜ, ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨੋ ਕੋਟੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਤਿਗਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸ਼ਮਣ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜ ਮਹਾਂਵਰਤਾਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਪੰਜ ਸਮਿਤਿ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਗੁਪਤੀ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਮਿਤਿ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਿਵੇਕ ਪੂਰਵਕ
48
