________________
ਟਿਪਨੀ ਸਲੋਕ ਪਹਿਲਾ :
ਅਹਿੰਸਾ-ਪ੍ਰਮਾਦਯੁਕਤ ਮਨ-ਬਚਨ ਕਾਈਆਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਜਾਂ ਪੀੜਾ ਪਹੁੰਚਾਣਾ ਅਤੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨਾ ਹਿੰਸਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਰਹਿਮ, ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਭਾਵ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ ।
ਵਿਸਤਾਰ ਪੱਖੋਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਹਵਾ, ਬਨਸਪਤਿ ਅਤੇ ਤਰੱਸ (ਹਿਲਨ-ਚਲਨ) ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਯੋਨੀ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ, ਨਾਂ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਘਾਤਨਾ ਕਰਨਾ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ ਇਹ ਨਾ ਪੱਖੀ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਾਣੀ ਰੱਖਿਆ, ਮੈਤਰੀ, ਕਰੁਣਾ ਅਤੇ ਅਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਭ ਦਾ ਦੁਖ-ਸੁੱਖ ਅਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਨਣਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਵਿਧਾਇਕ ਰੂਪ ਹੈ। ਸੰਜਮ :
ਅਸ਼ੁੱਭ ਭਾਵ ਅਤੇ ਪਾਪ ਦਾ ਆਚਰਨ ਤੋਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਨਾ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਸੰਜਮ ਹੈ ਸੰਜਮ ਦੇ ੧੭ ਭੇਦ ਹਨ ।
ਹਿੰਸਾ, ਝੂਠ, ਚੌਰੀ, ਮੈਥੂਨ ਅਤੇ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਆਦਿ ੫ ਆਸ਼ਰਵ ਕਰੋਧ, ਮਾਨ ਮਾਇਆ, ਲੋਭ ਆਦਿ ਚਾਰ ਕਸ਼ਾਏ (੪) ਪੰਜ ਸਮਿਤਿਆਂ ਦਾ ਪਾਲਨ (੫) ਮਨਬਚਨ ਤੇ ਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅਸ਼ੁਭ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਸੰਜਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ । ਤੱਪ :ਕਰਮਾ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁਧ ਸਵਰੂਪ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਨਾਂ ਤਪ ਹੈ। ਤਪ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਹਨ (੧) ਅੰਦਰਲਾ (੨)
ਬਾਹਰਲਾ।
ਤਪ ਦੇ ਛੇ ਭੇਦ ਹਨ ਭੇਦਾਂ ਦੇ ਨਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ ।
(੧) ਅਨਸ਼ਨ (੨) ਉਨੋਦਰੀ (੩) ਭਿਕਸ਼ਾਚਰੀ (੪) ਰਸ਼ ਤਿਆਗ (੫)
ਕਾਇਆ ਕਲੇਸ਼ (੬) ਪ੍ਰਤਿ ਸ਼ਲੀਨਤਾ ।
ਅੰਦਰਲਾ ਤਪ ਦੇ ੬ ਭੇਦ ਹਨ ।
