________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
प्रवीण असलेल्या ब्राह्मणाकडून त्या स्थंडिलावर हे सर्व विधी करून घ्यावेत."
आर्ष-प्राकृतातील आद्य कथाग्रंथ जो ‘वसुदेवहिंडी', त्यातील एका कथेत, अर्थशास्त्रातील हे वरील वर्णन जवळ-जवळ जसेच्या तसे, प्राकृतभाषेत अनुवृत्त केलेले दिसते. अर्थात् हा जैन कथाग्रंथ असल्याने, त्या गोष्टीच्या शेवटी असे रंगविले आहे की, ज्याने या बोकडाच्या बळीची प्रथा पाडली, त्या ब्राह्मणाची मुले जैन साधूंच्या उपदेशाने अहिंसक बनतात. अर्थशास्त्रातील तपशील वापरून, अनेक प्राकृत कथांमधून जैनधर्मातील अहिंसातत्त्वाचा विशेषत्वाने
पुरस्कार केलेला दिसतो. (६) ४४ व्या अध्यायात, सूत तयार करण्याच्या उद्योगावर लक्ष ठेवणाऱ्या राजाच्या
अधिकाऱ्याचे वर्णन येते. चाणक्य असे म्हणतो की, 'ज्यांचे पती परागंदा झालेले आहेत, अशा स्त्रिया तसेच विकलांग, वृद्ध आणि अविवाहित कुमारिका तसेच ज्या दुसरी सेवाकार्ये करण्यास समर्थ नाहीत, तसेच ज्यांना स्वत: काम करूनच उदरनिर्वाह करावा लागतो, अशा स्त्रियांना सरकारी अधिकाऱ्याने सूत कातण्याचे काम, घरी जाऊन द्यावे. या कामासाठी स्त्रियांची नेमणूक करावी. त्यांनी अशा स्त्रियांकडून, काढून घेतलेले सूत, सरकारी कारखान्यात नेऊन जमा करावे.'
सूत्रकृतांगचूर्णीत आर्द्रककुमाराची एक पारंपरिक कथा येते. किंबहुना सूत्रकृतांगात ‘आर्द्रकीय' नावाचे एक अध्ययनच आहे. चूर्णीकाराने ती कथा विशद केली आहे. गुरूंनी दीक्षा देण्यास नकार दिल्यामुळे, बळजबरीने गृहस्थाश्रम स्वीकारलेल्या आर्द्रकाची पत्नी, घरी सूत कातीत बसलेली असते. तिचा छोटा मुलगा विचारतो, 'आई ! माझे बाबा जिवंत असताना, तू हे काम का करतेस ?' ती म्हणते, 'बाबा रे ! तुझे पिता लवकरच मला सोडून जाणार आहेत. पोट
२२०
