________________ कथाबाह्य संदर्भ व्यवसायांमध्ये कराव्या लागणाऱ्या अनिवार्य हिंसेचा उल्लेख येतो. म्हणून 'कथा' या शब्दाचा अर्थ 'वाक्य-प्रबंधक-शास्त्र' असा करून, कौटिलीय अर्थशास्त्रातील वरील उल्लेख नमूद केला आहे. कृषी, गोरक्ष इत्यादी व्यवसायांमध्ये पृथ्वीकायिक, अप्कायिक इत्यादी तसेच त्रसकायिक जीवांचा घात होत असल्यामुळे, हे सर्व व्यवसाय व्यक्तीच्या दुर्गतीला कारणीभूत ठरतात - असा अभयदेवाचा अभिप्राय दिसतो. पर्यायाने या व्यवसायांना उत्तेजन देणारे कौटिलीय अर्थशास्त्र सुद्धा त्याला निषिद्ध मानावयाचे आहे काय ? - असा प्रश्न उपस्थित होतो. अभयदेवाच्या या वाक्याचा अर्थ लावताना मागचापुढचा संदर्भ पाहणे अतिशय आवश्यक ठरते. प्रस्तुत संदर्भात साधूंसाठी विकथांचा त्याग करण्यास सांगितले आहे. हिंसेला प्रोत्साहन देणाऱ्या कथाधिकरणाचा निषेध साधूंसाठी आहे, श्रावकांसाठी नव्हे. कारण बहुतांशी वैश्यवर्णीय असलेल्या जैन गृहस्थांचेही कृषी, गोरक्ष, वाणिज्य हेच परंपराप्राप्त व्यवसाय होते. थोडा अधिक विचार केला तर असे दिसते की कृषी आणि पशुपालनातील हिंसेकडे बघण्याचा निषेधात्मक सूर जसजसा वाढत गेला तसतसा कृषी आणि पशुपालनाचा जैन गृहस्थांचा व्यवसाय मागे पडून, वाणिज्यालाच प्राधान्य येत गेले. (31) ज्ञाताधर्मकथा 1.15 (पृ.१२) या टीकेत श्रेणिकपुत्र अभयकुमार कोणकोणत्या शास्त्रांमध्ये प्रवीण होता, त्याची खूप मोठी यादी दिली आहे. त्यात अर्थशास्त्राचाही उल्लेख आहे. अभयदेव म्हणतो, अर्थशास्त्रे - अर्थोपायव्युत्पादग्रन्थे कौटिल्यराजनीत्यादौ / * वस्तुत: श्रेणिकपुत्र अभयकुमार भ. महावीरांना समकालीन आहे. त्यामुळे सुमारे 159
