________________ कथाबाह्य संदर्भ द्रोणाचार्यांच्या टीकेच्या आधारे या संक्षिप्त गाथेचे स्पष्टीकरण समजावून घ्यावे लागते. त्याचा आशय सामान्यत: असा आहे - “राजाच्या आदेशानुसार गृहस्थाने स्वत:च्या अगर दुसऱ्याच्या घराच्या अगदी निकट ठिकाणी मलमूत्र करण्यास मनाई केली होती. चाणक्याने म्हटले होते की, असे केल्यास राजदरबारी गुन्हा दाखल केला जाईल.'' चाणक्याचा हा नियम लक्षात घेऊनही भद्रबाहूंनी साधुआचारातील परिष्ठापनासमितीत अथवा उत्सर्ग-समितीत तो नियम समाविष्ट करून घेतला. चाणक्याने घालून दिलेले नागरिकशास्त्राचे नियमही साधुआचारात विशेषतः छेदसूत्रात समाविष्ट करून घेतलेले दिसतात. इतर अनेक साधुआचारविषयक आणि श्रावकविषयक नियमांवरही अर्थशास्त्रातील कडक आज्ञांची छाया स्पष्टपणे जाणवते. याविषयीचा अधिक ऊहापोह या पुस्तकात पुढे स्वतंत्र प्रकरणात केला आहे. मलमूत्रविसर्जन करताना घ्यावयाची खबरदारी, चाणक्याची पर्यावरणविषयक दृष्टी निश्चितच दाखवून देते. जैन परंपरेला हा नियम अतिशय योग्य वाटला कारण 'षड्जीवनिकायांची रक्षा' हा विषय प्राचीन अर्धमागधी ग्रंथातही वेळोवेळी अधोरेखित करण्यात आला आहे. आजूबाजूच्या वातावरणाला हानिकारक असे कोणतेही कृत्य जैन दर्शनाच्या तत्त्वज्ञानविषयक चौकटीत बसत नाही. म्हणूनच परिष्ठापना-समितीचा विशेष विचार तत्त्वार्थसूत्रासारख्या दार्शनिक ग्रंथातही समाविष्ट केलेला दिसतो. ___मलमूत्रविसर्जनाचा नियम देताना टीकाकाराने चाणक्याचा आवर्जून केलेला उल्लेख, जैनांच्या चाणक्य-प्रेमाची जणू ग्वाहीच देतो. (5) धर्मदासगणींचा उपदेशमाला हा ग्रंथ प्राचीन जैन महाराष्ट्रीत लिहिलेला असून, त्यामध्ये 542 द्वारगाथांमध्ये एकंदर 70 कथांची गुंफण केली आहे. हा ग्रंथ 137
