________________
अध्ययन १ गा, १ मुखवसिकाविचारः संध्या मुखवत्रिकया मुखघ्राणपिधानस्यानौचित्पमापामरमतीतमेव ।
पाणिशब्देऽजहल्लक्षणात्ति स्वीकृत्य 'पाणिस्थितमुखवखिकये त्यर्थकल्पनेऽपि नोक्तानौचित्यदोपनिस्तारः । अपिच-आस्यक-पोपकैतदुभयपरिपिधाने पाणिनेत्येकमेव साधनमुक्तं, तत्र पाणिस्थितमुखवत्रिकयेत्यर्थाङ्गीकारे दीर्घोच्छ्वासादीनामघोषायुनिसर्गस्य च योगपद्ये सति कयमेकयैव पाणिस्थितया मुखवत्रिकया युगपदेव घ्राणं मुखं पायुश्चाऽऽवरीतुं शक्यत इति "पाणिणा परिपेहित्ता" इति भगवद्वाक्यस्यानुपपत्तिानच 'एकपाणिस्थितया मुखवत्रिकयाऽऽस्यकम् , अपरपालगे तो उसी अधोवायुवासित मुखवत्रिकासे 'मुख' और नाक मूंदना बिलकुल अनुचित है और इस अनौचित्यको हरेक समझ सकता है।
यदि 'पाणि' शब्दमें अजहल्लक्षणा वृत्ति मानकर 'पाणि' (हाथ) से पाणिमें स्थित मुखवस्त्रिका अर्थ लोगे तो भी अनौचित्य दोष नहीं हट सकता। दूसरी यात यह है कि मुख और मलदार ढंकनेका पाणिरूप एक ही साधन बताया है। यदि इसका अर्थ मुखवस्त्रिका किया जाये तो जब एक ही साथ अधोवायु और दीर्घ उच्छ्वास आवेगा तब एक ही मुखवत्रिका मलद्वार पर लगाई जावेगी या मुंहपर ? और यदि साथ ही छौंक भी आयगी तो वहीं नाकमें कैसे लगाई जावेगी? क्योंकि एक मुखवस्त्रिकासे एक साथ ही सय द्वार नहीं ढोंके जा सकते । अत: 'पाणिणा परिपेहित्ता' यह भगवानका वचन.ठीक नहीं बैठेगा.। यदि ऐसा समाधान करना चाहो कि एक हाथकी मुंहपत्तीसे मुंह और दूसरे એ અધેવાયુથી વાસિત સુખત્રિકાથી મુખ અને નાક ઢાંકવાં એ બિલકુલ અનુચિત છે. અને એ અનચિત્યને સૌ કઈ સમજી શકે છે.
पाणि सभा ARREARN वृत्ति मानान, 'O' (82) थी - પાણિમાં સ્થિત મુખત્રિકાને અર્થ લેશે તે પણ અનૌચિત્ય દેવ દૂર થઈ શકતે - નથી. બીજી વાત એ છે કે મુખ અને મળદ્વાર ઢાંકવાનું પાણિરૂપ એકજ સાધન * બતાવ્યું છે. જે એને અર્થ મુખવઝિકા કરવામાં આવે તે જ્યારે એકી સાથે * અધેવાયુ અને દીર્ધ ઉચ્છવાસ આવશે ત્યારે એક જ મુખવઝિકા મળદ્વાર પર
લગાડવામાં આવશે કે મુખ પર? અને જે સાથે જ છીક પણ આવશે તે તે - નાક પર કેવી રીતે લગાડવામાં આવશે? કારણ કે એક મુખવસ્ત્રિકાથી એક
साये .या दार दी Astti नथी. तेथी 'पाणिणा परिपेहिता' माननु = વચન બરાબર બંધ બેસશે નહિ. જે એવું સમાધાન કરવા ઈચ્છે કે એક હાથની
