________________
७५२
उत्तरायपनको ___ आचार्यों वदति- यदि जीवप्रदेशो नोजीव इति मन्यसे वदा प्रतिपदेश नोनीवाः सन्तीत्येकैस्मिन्नात्मनि असर पाता नोजीराः स्यु , ततः सर्वेषामपि जीवानां प्रत्येकमसख्यातनोजीवरमसङ्गात् तर मते कापि जीवो न स्यात् ।
किंच-एवमजीग अपि धर्मास्तिकायादयः द्वयणुकस्कन्धादयो घटादयत्र प्रतिमदेशभेदात् अजीबैकदेशत्वात् तव मते स नोअजीवा भवेयु घटकदेशनोघटवदिति ततः काप्यजीनो न स्यात्, परमाणनामपि पुद्गलाऽस्तिकायरूपाजीदिकों का एक देश नोधर्मास्तिकाय माना जाता है उसी तरह जीव से अपृथभूत एव जीव से सनद्ध भी जीवदेश नोजीव माना जाय तो इसमें आप को क्या आपत्ति है ।
इस पर आचार्य मराराज ने कहा कि-यदि एक जीवप्रदेश को नोजीव मानोगे तो प्रत्येक प्रदेश में बहुत जीव मानना पडेगा, इस प्रकार एक ही आत्मा मे असरयात प्रदेश होने से असख्यात नोजीव मानने का प्रसग प्राप्त होगा। अत प्रत्येक जीव में असख्यात नोजावत्व के प्रसग से कही पर भी जीव नहीं हो सकेगा।
और भी-इसी तरह अजीच भी धर्मास्तिकायादिक तथा बघणुकस्कधादिस्वरूप घटादिक प्रतिप्रदेश के भिन्न होने की वजह से तथा अजीव के एकदेश होने से तुम्हारे मतानुसार नोअजीव मानने पडंग, जिस प्रकार घट का एक देश मोघट माना जाता है। इसलिये कही पर भी पूर्ण अजीव सभवित नहीं हो सकेगा-सष ही अजीव पदार्थ नोअजीव ही मानने पडेंगे । पुद्गलास्तिकाय के एक देश होने से પરંતુ જે પ્રકારે ધર્માસ્તિકાય વિગેરેના એક દેશ ધર્માસ્તિકાય માનવામાં આવે છે, તેવી રીતે જીવથી અપૃથકભૂત અને જીવથી સ બદ્ધ એ જીવ દેશ ને જીવ માનવામાં આવે તે તેમાં તમને શુ વધે છે
આચાર્ય મહારાજે રેહગઢને જવાબ વાળે કે-જે એક જીવ પ્રદેશને જીવ માનશે તે પ્રત્યેક પ્રદેશમાં ઘણા જીવ માનવા પડે તે એ પ્રકારે એકજ આત્મામાં અસ ખ્યાત પ્રદેશ હોવાથી અસ ખ્યાત નાજીવ માનવાને પ્રસ ગ પ્રાપ્ત થશે આથી પ્રત્યેક જીવમાં અસ ખ્યાત જીવત્વના પ્રસ ગથી કોઈ પણ સ્થળ જીવની શક્યતા રહેશે નહી - આ રીતે અજીવ પણ ધમસ્તિકાયાદિક તથા ઢયક (એ આરુના) સ્ક ધાદિ સ્વરૂપ ઘટાદિક પ્રતિપ્રદેશના જુદા થવાના કારણે તથા અજીવની એક દેશ હેવાથી તમારા મત અનુસાર નોઅજીવને માનવું પડશે, એવી રીતે ઘટને એક દેશ નઘટ માનવામાં આવે છેઆ માટે કોઈ પણ પૂછે
