________________
६२०
उत्तराध्ययनसूत्रे विचिन्त्य स कूर्मः समन्धूनपि तद् दर्शयितु जले निमज्य यावता काछेन तेः सह पुनरायाति, तानत् पुनः समोरसयोजितशेपालस्तछिद्रमाच्छादितम् । यथा तच्चन्द्रमण्डलदर्शन पुनस्तस्य मस्य दुर्लभ तथा मनुष्यदेहान्युतस्य प्रमादिनः पुनर्मनुष्यत्व दुर्लभमिति । अत्र सग्रहलोक--(शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् )
दृष्ट्वा कोऽपि हि कच्छपो इदमुखे शैवालपन्यच्युते,
पूर्णेन्दु मुदितः कुटुम्बमिह त इष्टु समानीतवान् । पदार्थ नही देखा है, यह कितना सुन्दर है । इस प्रकार विचार कर उसने इस अपूर्व वस्तु को अपने परिवार को भी दिखाने का विचार किया, अतः वह पानी में डुबकी लगाकर अपने परिवार के पास पहुँचा और उनको साथ में लेकर ज्यो ही यह वहा आया कि वह शैवालजाल हवा के लगने से फिर से ज्यों का त्यों परस्पर में मिल गया। इस दृष्टान्त से हम को यह शिक्षा मिलती है कि जिस प्रकार हवा के झोकों के लगने से शैवाल के तन्तु आपस मे मिल गये और छिद्र का अभाव हो गया, अतः उस अमागे कछए को पुनः चद्रदर्शन हाना दुर्लभ हुआ, उसी प्रकार मनुप्यजन्म को हारे हुए प्रमादी प्राणी का पुन• मनुष्यजन्म मिलना महा दुर्लभ है। इस दृष्टान्त का मावसग्रह श्लोक इस प्रकार है
दृष्ट्वा कोऽपि हि कच्छपो इदमुखे शैवालवन्धच्युते, ।
पूर्णन्दु मुदित' कुटुम्बमिह त द्रष्टु समानीतवान् । અપૂર્વ પદાર્થ કદી પણ જે નથી આ કેવો સુદર છે ? આ પ્રકારને વિચાર કરી, એ અપૂર્વ વસ્તુ પોતાના પરિવારને પણ બતાવવાનો વિચાર કર્યો અને પાણીમાં ડુબકી મારી તે પિતાના પરિવારની પાસે પહો અને તેને સાથે લઈ તે ઉપરોક્ત સ્થળે પહોંચે ત્યારે તે શેવાળ કે જેમા જા બુને લઈ છિદ્ર પડયું હતું તે પવનને કારણે પુરાઈ જતા શેવાળની સપાટી ફરીથી સધાઈ ગઈ તેથી કાચબા અને તેના પરિવારને ફરીથી ચદ્રના દર્શન ન થયા એ પ્રકારે મનુષ્ય જન્મને હારી ગયેલ પ્રમાદી પ્રાણીને મનુષ્ય જન્મ મળ મહા દુર્લભ છે
આ દૃષ્ટાતને ભાવ ગ્રાહક ક આ પ્રમાણે છે –
दृष्ट्वा कोऽपि हि कच्छपो हुदमुख शैवालबन्धच्युते, पूणेन्द मुदित. कुटुम्बमिह व द्रष्टु समानीतवान् ।।
