Page Text
________________
१११
प्रियदर्शिनी टीका गा १५ आत्मदमने उग्रनृपटष्टान्त'
अय भावः-मनोनिग्रहेण बाह्येन्द्रियनिग्रहेण चात्मा उपशमभावे नेतन्य इति भावः।
हु-निश्चयेन, खलु-यतः आत्मा दुर्दमः दुर्जयः। अगोदाहरणम्
'अप्पा हु खलु दुइमो' इति भगवद्वचन भद्राचार्यसन्निधौ श्रुत्वाऽऽत्मकल्याणसाधक उप्रवशोत्पन्न उग्रनामा नृपः प्रत्रज्या गृहीतवान् । स्वकल्याणार्थ मनो निग्रहीतु प्रवृत्तः। किन्तु मनः पारदवत् परमचञ्चलम् , तेन तत्स्वायत्त न जातम् , असौ मुनित्रतधारी नृपश्चिन्तयति-अहो ! एकेनापि कोपकटाक्षमात्रेण सर्वे जना ममाज्ञा शिरसिधृत्वा ममायत्ताः सन्तो मम चरण शरणीकृत्य तिष्ठन्ति स्म । परन्तु विपयों की ओर अर्थात् असयम मार्ग मे प्रवृत्ति करते हैं। सयमरूपी लगाम से सयमित करे जिससे उनकी असयम में प्रवृत्ति रुक जाय।कहने का भाव यही है कि पाच इन्द्रिय एव मन इन छह को निगृहीत करने से आत्मा अपने उपशम भावमे स्थित होता है । अतः इनके निग्रह करनेका प्रयत्न प्रत्येक मोक्षाभिलापी आत्मा को करना चाहिये । “अप्पा हु खलु दुद्दमो” इस प्रभु कथित वचन कोभद्राचार्य के पास सुनकर उग्रवशीय उग्र नामका राजा दीक्षित हुए। उन्होंने हर तरह से अपने मन को निग्रह करने का खूप प्रयत्न किया, परन्तु पारे एव पवन के समान अति चचल होने से उसका वह निग्रह नहीं कर सके। उसी मुनिव्रतधारी राजा ने विचार किया-बडे आश्चर्यकी बात है कि एक कोपकुटिल भ्रकुटीमात्र से भी समस्त मेरे प्रजाजन मेरी आज्ञाको शिर पर धारण कर लिया करते थे और चरण की शरण में आ जाते थे-परन्तु-यह માર્ગમાં પ્રવૃતિ કરે છે એને સયમરૂપી લગામથી સંયમિત બનાવે જેનાથી તેની અસયમની પ્રવૃતિ રેકાઈ જાય મતલબ કહેવાનું એ છે કે, પાચ ઈન્દ્રિય અને મન, આ છ ને નિગૃહીત કરવાથી આત્મા પિતાના ઉપશમ ભાવમા સ્થિત થાય છેઆથી એને નિગ્રહ કરવાનો પ્રયત્ન દરેક મોક્ષાભિલાષી આત્માએ ४२ नये “ अप्पाहु खलु दुद्दमो" २॥ प्रभुणे ४ा क्यनने मायायनी પાસેથી સાભળીને ઉગ્રવ શીય ઉગ્ર નામના રાજા દીક્ષીત થયા તેઓએ દરેક પ્રકારે પિતાના મનને નિગ્રહ કરવાને ખુબ પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ પવનના સમાન અતિ ચચળ હેવાથી તેનાથી નિગ્રહ કરી શકાય નહી એ મુનિવૃતધારી રાજાએ વિચાર કર્યો–ઘણા આશ્ચર્યની વાત છે કે, એક કેપ કુટિલ ભ્રકુટી માત્રથી મારા સમસ્ત પ્રજાજને મારી આજ્ઞાને માથા ઉપર ધારણ કરતા હતા અને ચરણના શરણમાં આવી જતા હતા પરંતુ આ મન કેટલુ બળવાળુ છે જે મારા વશમાં
| SR No. | 009352 |
| Book Title | Uttaradhyayan Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 961 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_uttaradhyayan |
| File Size | 28 MB |