________________
-
-
-
१०२
उत्तराभ्ययनसूत्रे टीका-'अप्पा चे०' इत्यादि
आत्मैव-मन एक, दमितव्या-वशी कर्तव्यो जेतव्य इत्यर्थः, इहात्मशब्देन मनो गृह्यते तस्यैव दमनीयत्वात् । जात्मा तु दमको पोध्यः। शन्दादि विषयेषु प्रातेमान मनस्ततः प्रत्याहत्य स्वात्मनि स्थापनीयमिति भारः।
अन्वयार्थ-(अप्पाचेच दमेयव्यो-आत्मा एव दमितव्यः) मन ही दमन करने योग्य है। (अप्पा हसल दुद्दमो-आत्मा र खल दुर्दमः) क्यों कि मन ही दुर्दम है । (अप्पा दतो अस्सिलोए परत्व य सुही होइआत्मान दाम्यन् इहलोके परन च सुखी भवति) मनको दमन करने वाला जीव नियम से इस लोक में तथा परलोक मे सुखी होता है।
भावार्थ-सूत्रकार इस गाथा द्वारा इन्द्रियों के विपयो मे प्रवर्तमान मन के निग्रह करनेका उपदेश दे रहे है। वे कहते हैं कि इसलोक एव परलोक मे यदि सुखी होना चाहते हो तो मनका निग्रह करो उसे अपने वश मे करो। जब तक इसको वश मे नहीं किया जायगा तब तक इसका अधीन बना हुआ आत्मा कभी भी किसी भी भव मे सुख शाति नही पायेगा । आत्मा ही मन का दमन कर सकता है। दमन करनेका मतलब यह है कि जो मन इन्द्रियोके विपयों मे गृद्ध बना हुआ है उसको उनमे गृद्ध नहीं बनने देता। यही मनका दमन करना है । मनको विषयोसे हटाकर आत्मामे स्थापित करना चाहिये। तभी आत्मा मे शाति अन्वयार्थः-अप्पा चेव दमेयव्यो-आत्मा एव दमितव्यः-,
મનજ દમન કરવા એગ્ય છે अप्पा हु खलु दुद्दमो-आत्मा हु खलु दुर्दमः-, કેમકે મનજ દુર્દમ છે अप्पा दतो अस्ति लोए परस्थ य सुहो होइ। आत्मान दाभ्यन् इह लोके परत्र च सुखी भवति ।
મનનુ દમન કરનાર જીવ આલેક અને પરલોકમાં સુખી થાય છે ભાવાર્થ-સૂત્રકાર આ ગાથા દ્વારા ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાં પ્રવર્તમાન મનને નિગ્રહ કરવાને ઉપદેશ આપી રહ્યા છે તેઓ કહે છે કે, આ લોક અને પરલેકમાં જે સુખી થવા ચાહતા હે તે–મનને નિગ્રહ કરે, એને પોતાના વશમાં રાખે જ્યા સુધી મનને વશ કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી એના આધીન બનેલે આત્મા કયારેય પણુ-કેઈ પણ ભવમાં સુખ શાતિથી રહી શકવાને નથી આમા જ મનનું દમન કરી શકે છે દમન કરવાનો હેતુ એ છે કે મને ઈન્દ્રના વિષયમાં વ્યાપ્ત બન્યુ છે અને એમાથી દુર કરવું એજ મનનું દમન કરવું છે મનને વિષયેથી હટાવી આત્મામા સ્થાપિત કરવું જોઈએ ત્યારે
