Page Text
________________
नदीसंत्रे
अयमपि मतिश्रुतयोर्भेदः - मतिज्ञानं वल्कलसमं कारणत्वात् । श्रुतज्ञानं तु मुंबसमं - ( वल्कलनिष्पन्नरज्जुसमं ) तत्कार्यत्वात् । ततश्च यथा - वल्कलमुंब। योर्भेदस्तथा मतिश्रुतयोरपि ॥ ४ ॥
२९२
पुनरप्यनयोरथं भेदः - मतिज्ञानम् - अनक्षरं साक्षरं च । श्रुतज्ञानं तु साक्षरमेवअक्षरानुगतमेव । तथाहि - अवग्रहज्ञानमनक्षरं तस्य सामान्यमात्र प्रतिभासकतया निविकल्पत्वात् । ईहादिज्ञानं तु साक्षरं तस्य परमर्शादिरूपतयाऽवश्यं वर्णनिरूपितत्वात् । श्रुतज्ञानं तु साक्षरमेव, अक्षरमन्तरेण शब्दार्थपर्यालोचनस्यानुपपत्तेः ॥५॥ नहीं बैठता है, कारण कि आप तो शेषेन्द्रियोपलब्धि को भी श्रुतरूप से अब प्रतिपादित कर रहे हैं ।
उत्तर - शेषेन्द्रियोपलब्धि को श्रुतज्ञानपने का प्रतिपादन नहीं किया गया है, किन्तु शब्दार्थपर्यालोचनरूप अक्षरलाभ ही श्रुतज्ञान कहा है । यह शब्दार्थपर्यालोचनरूप अक्षरलाभश्रोत्रेन्द्रियोपलब्धि जैसा ही होता है, अतः इसमें कोई दोष नहीं है ॥ ३॥
मतिज्ञान और श्रुतज्ञान में एक यह भी भेद है कि मतिज्ञान वल्कल के समान है और श्रुतज्ञान सुंब के समान है । जिस प्रकार वल्कल से सुंब ( वल्कल की बनी दोरी) की उत्पत्ति होती है उसी प्रकार मतिज्ञान से श्रुतज्ञान की उत्पत्ति होती है, अतः कार्य और कारण की अपेक्षा इनमें भेद बन जाता है ॥ ४ ॥
मतिज्ञान और श्रुतज्ञान में भेद होने का कारण एक यह भी है कि मतिज्ञान अक्षर और अनक्षर दोनों रूप होता है तब कि श्रुतज्ञान अक्षरात्मक ही होता है । मतिज्ञान के भेद जो अवग्रह आदि हैं इनमें अवग्रहકારણ કે આપ તે શેષેન્દ્રિયેાપલબ્ધિ પણે શ્રુતરૂપે હવે પ્રતિપાદન કરી રહ્યા છે. उत्तर – शेषेन्द्रियोपलब्धि थी श्रुतज्ञान पथानु प्रतिपादन वामां आ નથી, પણ શબ્દાર્થ પર્યાલાચનરૂપ અક્ષરલાભ શ્રેત્રેન્દ્રિયેાપલબ્ધિ જેવા જ હાય छे, तेथी तेमां होष नथी ॥ ३ ॥
મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનમાં એક આ પણ ભેદ છે કે મતિજ્ઞાન વલ્કલનાં જેવું છે અને શ્રુતજ્ઞાન સુખનાં જેવું છે. જે પ્રમાણે વલ્કલમાંથી સુખ ( વલ્કલની વધેલી દોરી )ની ઉત્પત્તિ થાય છે, એજ રીતે મતિજ્ઞાનથી શ્રુતજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થાય छे, तेथी अर्थ भने अरगुनी अपेक्षा तेमनामां लेह पडी लय हे ॥ ४ ॥
મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનમાં ભેદ હોવાનુ એક કારણ એ પણ છે કે મતિજ્ઞાન અક્ષર અને અનક્ષર બન્નેરૂપ હોય છે, ત્યારે શ્રુતજ્ઞાન અક્ષરાત્મક જ હાય છે, મતિજ્ઞાનના અવગ્રહ આદિ જે ભેદ છે તેમનામાં અવગ્રહજ્ઞાન તા
| SR No. | 009350 |
| Book Title | Nandisutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 940 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_nandisutra |
| File Size | 58 MB |