________________
नन्दीसूत्रे १०० भवति-परिणामविशुद्धयाऽवधिज्ञानिनो यद वधिज्ञानं चसमषु दिक्षु प्रवर्धमान भवति, तदवधिज्ञानं वर्धमानमिति ॥
अथावधेर्जघन्यः क्षेत्रमाहमूलम्-जावइया तिसमया-हारगस्त सुहुमस्स पणगजीवस्स।
ओगाहणा जहन्ना, ओही-खित्तं जहन्नं तु ॥ १॥ छाया--यावती त्रिसमया,-ऽऽहारकस्य सूक्ष्मस्य पनकजीवस्य । ___ अवगाहना जघन्या, अवधिक्षेत्र जघन्यं तु ॥१॥
टीका--'जावइया' इत्यादि । त्रिसमयाऽऽहारकस्य त्रयः समया यस्यासौ त्रिसमयः, स चासौ अविग्रहगत्या समुत्पन्नत्वादाहारकश्च-त्रिसमयाहारकः, तस्यउत्पत्तिसमयादारभ्य तृतीयसमये वर्तमानस्येत्यर्थः, सूक्ष्मस्य-सूक्ष्मनामकर्मोदयात्. सूक्ष्मस्तस्य, पनकजीवस्य=निगोदजीवस्य वनस्पति विशेषस्य, यावती यत्प्रमाणा, जधन्या सर्वतोऽल्पा, अवगाहना=अवगाहन्ते यस्यां माणिनः साऽवगाहना, शरीरमानं भवति, जघन्यं-सर्वतोऽल्पं तु अवधिक्षेत्रम्-अवधिज्ञानस्य क्षेत्रं तावदेव भवति । इह 'तु'-शब्द एवार्थे, इति गाथार्थः। अवधिज्ञानी जीव के जो अवधिज्ञान चारों दिशाओंमें प्रवर्धमान होता रहता है वह वर्धमान अवधिज्ञान है।
अब सूत्रकार अवधिज्ञान का जघन्य क्षेत्र बतलाते हैं'जावइया' इत्यादि गाथा। उत्पत्ति समय से लेकर तृतीय समयमें वर्तमान ऐसे सूक्ष्म एकेन्द्रिय निगोदिया जीव की जितनी जघन्य अवगाहना होती है उतना ही जघन्य क्षेत्र अवधिज्ञान का होता है।
भावार्थ-अपने उत्पत्ति समय से लेकर तृतीय समयमें आहारक बने हुए सूक्ष्म एकेन्द्रिय निगोदिया पनक जीव के शरीर का जितना प्रमाण होता है उतना ही अवधिज्ञान के जघन्य क्षेत्र का प्रमाण होता है। પ્રવર્ધમાન થતું રહે છે તે વર્ધમાન અવધિજ્ઞાન છે. હવે સૂત્રકાર અવધિજ્ઞાનનું જઘન્ય ક્ષેત્ર બતાવે છે–
___“जावइया" त्याहि गाथा-उत्पत्ति थी १३ उशन तृतीय समयमा વર્તમાન એવાં સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જીવની જેટલી જઘન્ય અવગાહના હોય છે એટલું જઘન્ય ક્ષેત્ર અવધિજ્ઞાનનું હોય છે.
ભાવાર્થ–પિતાના ઉત્પત્તિ કાળથી લઈને તૃતીય સમયમાં આહારક બનેલા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય નિગોદિયા પનક જીવના શરીરનું જેટલું પ્રમાણ હોય છે એટલું જ અવધિજ્ઞાનના જઘન્ય ક્ષેત્રનું પ્રમાણ હોય છે.
