Page Text
________________
प्रक्षापनासूत्र स्वशरीरस्यासद्भावात्, स्वशरीरं तावत् स्वात्मनि प्रतिष्ठितं वर्तते नादर्श इति, तस्य आदर्श द्रष्टुमशक्यत्वात्, अपितु प्रतिभाग-रवशरीरप्रतिविम्यं तावद् आदर्गे पश्यति, प्रतिविम्बम्पुनश्छायापुद्गल स्वरूपमवसेयम्, सर्वस्यैव ऐन्द्रिय कवस्तुनः स्थूलत्वं चयापचयधर्मवत्त्वं रश्मिवत्त्वञ्च वर्तते, रश्मयस्तु छायापुद्गलाव्यपदिश्यन्ते, छायाबुद्गलानां प्रत्यक्षत एव व्यवहारविषयतायाः सिद्धत्वात्, प्रतिप्राणि प्रत्यक्षत एव सर्वस्यापि स्थूलवस्तुनश्छायाया प्रतीति सिद्धत्वात्, दूरस्थितस्य व्यवहितस्य वा स्थूलवस्तुनो दर्पणादिपु रउम्यगादाभावेन छायापुद्गलानां ततोऽपि अनुमानसंभशच्चेतिभावः, ते च छाया पुद्गलास्तत्तत्सामग्रीसमवधानचशाद् विचित्र परिणमनशीला दीदृश्यन्ते, तथाहि-त्ते छायापुद्गला दिने अभास्त्ररे वस्तुनि प्रविसंक्रान्ताः सन्तः स्वसम्बन्धि द्रव्याकारं धारयन्तः श्यामरूपतया परिणमन्ति, तच दिने है। मगर वह मनुष्य अपने को नहीं देखता, क्योंकि काच में अपने शरीर का सद्भाव नहीं होता । अपना शरीर अपने आपमें रहता है, दर्पण में नहीं । ऐसी स्थिति में वह दर्पण में नहीं देखा जा सकता। हां, अपने शरीर के प्रतिवित्र को वह अवश्य देखता है । प्रतिविम्ब छाया पुगलों का समूह होता है। सभी इन्द्रियगोचर वस्तुएँ स्थूल होती हैं, चय-अपचय धर्म वाली होती हैं और रश्सिवान होती हैं । रश्मियां अर्थात् किरणे छाया-पुद्गल ही हैं । छायापुद्गल प्रत्यक्ष ले ही व्यवहार के विषय होने के कारण सिद्ध हैं। प्रत्येक प्राणी प्रत्यक्ष से ही सली स्थूल वस्तुओं की छाया का अनुभव करता है, अतएव प्रतीति से ही उसको सिद्धि समझ लेनी चाहिए। भाव यह है कि दूर पर स्थित अथवा व्यवहित (व्यवधानयुक्त) स्थूल वस्तु की दर्पण आदि में रश्मियों (कीरणों) का अवगाहन होने से छाया के पुद्गलों का उससे भी अनुभव हो सकता है। _छायापुद्गल विभिन्न प्रकार की सामग्री का संयोग पा कर विचित्र प्रकार के परिणमन वाले देखे जाते हैं । जैसे-वे छायापुद्गल दिन के समय किसी अभास्वर નથી તે. કેમકે કાચમાં પિતાના શરીરને સદૂભાવ નથી હોતો પિતાનું શરીર પિતાનામાં જ રહે છે, દર્પણમાં નહીં એવી સ્થિતિમાં દર્પણને નથી દેખી શક્ત હા, પિતાના શરીરના પ્રતિબિમ્બને તે અવશ્ય દેખે છે પ્રતિબિમ્બ છાયા પુદ્ગલેને સમૂહ હોય છે. બધી ઈન્દ્રિય ગોચર વસ્તુઓ પૂલ હોય છે, ચય–અપચય ધર્મવાળી હોય છે અને રશિયમાન્ હોય છે. રશ્મિ અર્થાત કિરણે છાયા પુદ્ગલ જ છે. છાયા પુદ્ગલ પ્રત્યક્ષથી જ બધી રઘુલ વસ્તુઓની છાયાને અનુભવ કરે છે તેથૈ જ પ્રતીતિથી જ તેની સિદ્ધિ સમજી જવી જોઈએ. ભાવ એ છે કે દૂર સ્થિલ અથવા વ્યવહિત (વ્યવધાન યુક્ત) રશૂલવસ્તુનું દર્પણ આદિમાં કિરણનું અવગાહન થવાથી છાયાના પુત્રનું એનાથી પણ અનુમાન થઈ શકે છે.
છાયાપુગલ વિભિન્ન પ્રકારની સામગ્રીને સંગ પામીને વિચિત્ર પ્રકારના પરિણમનવાળા દેખાય છે. જેમકે એ છાયા પુદ્ગલ દિવસમાં કઈ અભાસ્વર વસ્તુ ઉપર પડીને પિતાના
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |