Page Text
________________
प्रमेयोधिनी टीका पद १२ सू० ६ प्रतरपूरणवक्तव्यनिरूपणम् समुदिता स्त्रीणि यमलपदानि, अष्टौ वर्गाः समुदिता श्चत्वारि यमलपदानि भवन्ति, तत्र यतः पण्णां वर्गाणामुपरि वर्तन्ते सप्तमस्य च वर्गस्याथस्नाद् भवन्ति अत उक्तम्-त्रियमलपदस्योपरि चतुर्यमलपदस्याधस्तादिति, तत्र त्रयाणां यमलपदानां समाहारस्त्रियमलपदं तस्येत्यर्थः, एवं चतुण्णी यमलपदानां समाहारश्चतुर्यसम्पदं तस्येत्यर्थः, तस्मादपि उपर्युक्तप्रकारात् स्पष्टतरं संख्यानं प्रतिपादयति-'अहवणं उद्योवग्गो पंचमनग्गएडुप्पण्णो' अथवा खलु षष्ठो वर्ग: पश्चमवर्गेण प्रत्युत्पन्नः-गुणितः सन् यावान् संख्याराशिर्भवति तावत्प्रमाणा जघन्यपदे मनुष्या अबसेया इत्यर्थः, तत्रैकस्य एकेन गुगने वर्ग एक एव भवतीति स वृद्धि प्राप्तो न भवति अतो वर्ग रूपेण तस्य परिगणनं न क्रियते किन्तु द्वयो च्यां गुणने सति वर्ग श्चत्वारो जायते इति एप प्रथमो वर्गः ४, चतुर्णाश्च चतुर्मि गुणने सति वर्ग: पोडश जायते इति एप द्वितीयो वर्ग:-१६, पोडशानां पोडशभि गुणने सति वर्गः पदपश्चागदधिकं शतद्वयं संपघते यमल पद होते हैं और चार वर्ग मिलकर चार यमल पद होते हैं । इस प्रकार छह वर्गों के ऊपर हैं और सातवें वर्ग के नीचे हैं। इस कारण कहा है कि तीन यमल पदों के ऊपर और चार यमल पदों के नीचे। तीन यमल पदों का समूह 'त्रियमल पद' और चार यलल पदों का समूह 'चतुर्यमलपद' कहलाता है। अब इससे भी अधिक स्पष्ट व्याख्यान करते हैं-अथवा 'पंचम वर्ग से गुणित छठा वर्ग।' अर्थातू पंचम वर्ग से छठे वर्ग का गुणाकार करने पर जो राशि उत्पन्न होती है, जघन्य पद में उस राशि प्रमाण मनुष्यों की संख्या है। - एक का एक के साथ गुणाकार करने पर गुणनफल एक ही आता है, संख्या की वृद्धि नहीं होती है, अतएव वर्ग के रूप में उसकी गणना नहीं होती। मगर दो का दो के साथ गुणाकार करने पर चार संख्या आती है। यह प्रथम वर्ग हुआ। चार के पुनः चार के साथ गुणाकार किया तो सोलह संख्या आई। यह મળીને બે યમલ પદ થાય છે, છ ગ મળીને ત્રણ યમલ પર થાય છે, અને ચાર વર્ગ મળીને ચાર યમલ પર થાય છે. એ પ્રકારે છએ વર્ગોની ઉપર અને સાતમાવર્ગની નીચે કહેલ છે. એ કારણે કહ્યું છે કે ત્રણ યમલ પદના ઊપર અને ચાર પદે ની નીચે. ત્રણ યમલ પદને સમૂહ “ત્રિયમલ પદ અને ચાર યમલ પદોને સમૂહ ચતુમલ પદ કહેવાય છે. હવે તેનાથી પણ અધિક સ્પષ્ટ વ્યાયામ કરે છે–અથવા પંચમ વર્ગથી ગુણિત છઠો વર્ગ અર્થાત પંચમ વર્ગથી છઠા વર્ગને ગુણાકાર કરવાથી જે રાશિ ઉત્પન્ન થાય છે. જઘન્ય પદમાં તે રાશિ પ્રમાણ મનુષ્યની સંખ્યા છે.
એકના એકની સાથે ગુણાકાર કરવાથી ગુણન ફલ એક જ આવે છે, સંખ્યાની વૃદ્ધિ નથી, થતી, તેથી જ વર્ગના રૂપમાં તેની ગણના નથી થતી. પણ બેને બેની સાથે ગુણાકાર કરવાથી ર સ ખ્યા આવે છે એ પ્રથમ વર્ગ થયે. ચારને ફરીથી ચારની સાથે ગુણાકાર કર્યો તો સેળ ન ખા બાવી એ બીજો વર્ગ થયો. ફી સેલને સેલ સાથે
म० ६२
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |