Page Text
________________
દે
प्रतापना
एवं या भाषा जातिरिदि - जातिमधिकृत्य प्रज्ञापनी-पुंसः पुंलक्षणस्य प्रज्ञापनी - अभिधायिनी पुरुपस्वरूपप्ररूपिका भवति यथा पुरुषः स्वभावात् गम्भीराशयो भवति अत्यधिकायामपि आपत्तौं न क्लीवत्वं भजते न वा धैर्य जहति इत्यादि, या च भाषा जातिरिति-जातिमधिकृत्य नपुंसक प्रज्ञापनी - नपुंसकजातिनिरूपिका भवति यथा नपुंसकः स्वभावात् aurat aafa refraसोहवडवानलज्वालाजटिलकलापदह्यमानश्चेत्यादि, सा एपा खलु कि प्रज्ञापनी भाषा भवति, नैपा भाषा सृपा ?, अयमाशसः - यद्यपि जातिगुणाः पूर्वोक्तस्वरूपा भवन्ति तथापि क्वचित् कदाचित् तद्वैपरीत्यमपि ददृश्यते यथा काचिद् वनिता गम्भीराशया धीरा प्रकृष्टसत्वा च पुरुषोऽपि कश्चित् तुच्छप्रकृतिकञ्चपलेन्द्रियो लेशमात्रायामपि विपत्तौ क्लीवत्वं भजते, नपुंसकोऽपि कश्चित् किञ्चिन्मौहानको दृढसलचोपलक्ष्यते अत एव संशयात् किमेपा प्रज्ञापनी भाषा ? किंवा तदन्येति ? भगवानाह - 'हंता, गोयमा !" हे से दुर्बल होती है । इसी प्रकार जो भाषा जाति की अपेक्षा पुरुष के स्वरूप के प्रतिपादन करनेवाली होती है, जैसे पुरुष स्वभावतः गंभीर आशय वाला होता है, अति अधिक आपत्ति आ पडने पर भी कातर नहीं होता, न धैर्य का परित्याग करता है, इत्यादि । इसी प्रकार जो भाषा जाति की अपेक्षा से नपुंसक के स्वरूप का प्रतिपादन करने वाली होती है, जैसे- 'नपुंसक स्वभाव से क्लीव होता है और वह मोह रूपी वडवानल की ज्वालाओं के समूह से जलता रहता है' इत्यादि । इस प्रकार की भाषा क्या मज्ञापनी होती है ? क्या यह भाषा मृषा नहीं है ? तात्पर्य यह है कि यद्यपि जाति के गुण दही होते हैं जो ऊपर कहे गए हैं, फिर भी कहीं किसी में अन्यथा भाव भी देखा जाता है, जैसे कोई स्त्री भी गंभीर आशय वाली, और उत्कृष्ट सत्त्वशालिनी होती है, जब कि कोई कोई पुरुष भी प्रकृति से तुच्छ, चपलेन्द्रिय और तनिक-सी आपत्ति आने पर कातर होने वाले देखे जाते हैं । कोई नपुंसक भी-कम मोह ચેથી ચપળ અને ધૈર્યની દૃષ્ટિએ દુખળ હાય છે. એજ પ્રકારે જે ભાષા જાતિની અપે ક્ષાએ પુરૂષના સ્વરૂપનુ પ્રતિપાદન કરવાવાળી હાય છે, જેમ, પુરૂષ સ્વભાવતઃ ગંભીર આશયવાળા હાય છે, અતિઅધિક આપત્તિ આવી પડતાં પણ કાયર થતા નથી ધના પરિત્યાગ કરતે નથી. ઇત્યાદિ. એ પ્રકારે જે ભાષાની અપેક્ષાએ નપુસકનું પ્રતિપાદન કરવાવાળી હેાય છે, જેમ નપુસક સ્વભાવે કીમ હાય છે અને તે મેહ રૂપી વડવાનળની જવાળાઓના સમૂહથી મળતા રહે છે, ઇત્યાદિ. એ પ્રકારની ગુ ભાષા પ્રજ્ઞાપની હાય અે? શું આ ભાષા મૃષા નથી ? તાત્પર્ય એ છે કે યદ્યપિ જાતિના ગુણ તેજ હાય છે જે ઊપર કહેલા છે, છતાં પણ કયાંય કોઇમાં અન્યથા ભાવ પણ દેખાય છે, જેમ ફ્રાય સ્ત્રી ગભીર આશયવાળો ધીર અને ઉત્કૃષ્ટ સત્વશાલિની હાય છે, જ્યારે કાઇ કાઇ પુરૂષ પણુ પ્રકૃતિથી તુચ્છ, ચપલેન્દ્રિય અને જરા જેટલી આપત્તિ આવતાં કાયર થતા જોવામા આવે
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |