Page Text
________________
-
१३६
प्रमापनासूत्रे नापि अदरमशब्देनेति तस्य अवक्तव्यता वोध्या, 'सेसा भंगा पडिसेहेयव्या' शेपाश्चतुविंशतिः भनाः द्विप्रदेशिके स्कन्धे प्रतिषेद्धव्याः तथा वक्ष्यते-पढमो तइयो य होड दुपएसे' द्विप्रदेशिक सहन्धे प्रथमो भङ्ग:-'चरमः' इति, तृतीयो भगः-'अवक्तव्यः' इति च भवति, शेषास्तु चतुर्विशति भङ्गाः प्रतिषेध्या इत्यर्थः, गौतमः पृच्छति-'तिपएसिए णं भंते ! खंत्रे पुच्छा' हे भदन्त ! त्रिप्रदेशिकः खलु स्कन्धः किं चरमो भवति ? किं वा अचरमो भवति ? किंवा अवक्तव्यो भवति ? इत्यादि रीत्या पूर्वोक्तः पशिति भाभिलापः कर्तव्य इति पृच्छा, भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'तिथए सिए खंधे सिय चरमे त्रिप्रदेशिका स्कन्धः स्यात्-कदाचित् चरमो भवति, यदा हि त्रिप्रदेशिकः-स्कन्धो द्वयोराकाशप्रदेशयोः समश्रेण्या व्यवस्थितयोरगाढो भवति तदाऽसौ चरमत्वव्यपदेशं लभते, स्थापना ३ तृतीया एकत्वपरिणमन से युक्त होता है, अतएव उसे चरम अथवा अचरम कहने का कोई हेतु नहीं है, इस कारण वह न चरभ कहलाता है, न अचरम कहलाता है । उस समय वह अवक्तव्य है। इस प्रकार विप्रदेशी स्कंध में दो भंग संभव है, शेष चौवीस भंगों का निषेध करना चाहिए! कहा भी है-'पढमो तइओ य होइ दुपएसे' अर्थात द्वि प्रदेशी स्कंध में प्रथम और तृतीय, ये दो भंग पाये जाते हैं।
श्रीगौतमस्वामी ! पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! त्रिप्रदेशी स्कंध क्या चरम है अचरम है अथवा अवक्तव्य है ? इत्यादि पूर्वोक्त छब्बीस भंगों का आश्रय करके प्रश्न करना चाहिए। __ अगदान उत्तर देते हैं-त्रिप्रदेशी स्कंध को कथंचित चरम कहा जा सकता है, क्यों कि जब त्रिप्रदेशी स्कंध दो आकाशप्रदेशों में, जो कि समश्रेणी में स्थित हों, अवगाढ होता है, तब वह चरम भंग द्वारा कहा जा सकता है। उसकी स्थापना तीसरी आगे कही जाएगी। द्वि प्रदेशी स्कंध के समान ही उसका મનથી યુક્ત થાય છે, તેથી જ તેને ચરમ અથવા અચરમ કહેવાને કઈ હેતુ નથી. એ કારણે તે ન ચરમ કહેવાય છે ન અચરમ કહેવાય છે. તે સમયે તે અવક્તવ્ય છે. એ પ્રકારે દિપ્રદેશી સ્કન્દમાં બે ભાગને સંભવ છે. શેષ ચોવીસ ભગોનો નિષેધ કરે नये. ४यु ५५y छे-पढमो, तइओ य होइ दुपएसे, अर्थात् विप्रदेशी २४न्धमा प्रथम અને તૃતીય આ બે ભ ગ મળે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી પુનઃ પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન્! ત્રિપ્રદેશી સ્કન્ધ શું ચરમ છે, અચરમ છે, અથવા અવક્તવ્ય છે? ઈત્યાદિ પૂર્વોક્ત છવ્વીસ ભેગેને આશ્રય કરીને પ્રશ્ન કર જોઈએ.
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–ત્રિપ્રદેશી સ્કન્ધને કથંચિત્ ચરમ કહી શકાય છે, કેમકે જ્યારે વિદેશી સ્કન્ય બે આકાશ પ્રદેશોમાં, જોકે સમશ્રેણમાં રહેલ હોય. અવગાહ થાય છે, ત્યારે તે ચરમ ભંગ દ્વારા કહી શકાય છે. તેની સ્થાપના ત્રીજી આગળ
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |