Page Text
________________
प्रशापनास पैरिस्त्येन-पूर्वस्यां दिशि अकायिकाः विशेपाधिका भवन्ति, तस्यां गौतमद्वीपा भावेनास्कायिक सद्भावात्, तेभ्योऽपि-'दाहिणेणं विसेसाहिया' दक्षिणेन -दक्षिणस्यां दिशि अप्कायिका विशेषाधिका भवन्ति तस्यां दिशि चन्द्रसूर्यद्वीपा भावेनाप्कायिकबाहुल्य संभवात्, तेभ्योऽपि 'उत्तरेण विसेसाहिया' उत्तरेणउत्तरस्यां दिशि अप्कायिकाः विशेषाधिका भवन्ति, तत्र मानससरसः सद्भावेन अप्कायिक बाहुल्यसंभवात्, अथ दिगनुपातेन तेजस्कायिकाल्पवहुत्वं प्ररूपयति -'दिसाणुवाएणं सव्वत्थोवा तेउकाइया दाहिणुत्तरेणं' दिगनुपातेन-दिगपेक्षया, सर्वस्तोकाः-सर्वेभ्योऽल्पास्तेजस्कायिकाः दक्षिणोत्तरेण-दक्षिणस्याम् उत्तरस्यां च दिशि भवन्ति तत्र कारणन्तु-मनुष्यक्षेत्रे एव वादरतेजरकायिकानां सत्त्वेन अप्यत्रासचात्, तत्रापि मनुष्यबाहुल्यस्थाने एव वाहल्येन पाकारम्भसंभवेन तेजस्कायिकानां वाहुल्यसंभवः दक्षिणस्यां दिगि पञ्चम भरतेषु उत्तरस्यां दिशि पञ्चसु एरवतेमु क्षेत्ररयाल्पखात् मनुष्याणां स्तोकत्वेन तेजस्कायिकानामपि पूर्व में गौतम द्वीप नहीं है और उसके बदले जल है । पूर्व की अपेक्षा दक्षिण में अप्कायिक विशेषाधिक हैं, क्योंकि वहां चन्द्र मयं के द्वीपों का अभाव है और दक्षिण की अपेसा उत्तर में विशेपाधिक हैं, क्यों कि वहाँ मानस सरोवर होने के कारण अप्कायिकों की बहुलता है।
दिशाओं की दृष्टि से सब से कम तेजस्कायिक दक्षिण और उत्तर दिशा में हैं । इसका कारण यह है-मनुष्य क्षेत्र में ही बादर तेजस्कायिक जीवों का अस्तिल होता है, अन्यत्र नहीं। उसमें भी जहां मनुष्यों की अधिकता होती है वहां पचन-पाचन की प्रवृत्ति अधिक होती है और इस कारण तेजस्कायिकों की बहुलता होती है। दक्षिण दिशा में पांच भरत क्षेत्रों और उत्तर दिशा में पांच ऐरवत क्षेत्रों અપેક્ષાએ પૂર્વ દિશામાં અષ્કાયિક વિશેષાધિક છે, કેમકે પૂર્વમાં ગૌતમીપ નથી અને તેને બદલે પાણું છે. પૂર્વની અપેક્ષાએ દક્ષિણમાં અષ્કાયિક વિશેવાધિક છે, કેમકે ત્યાં ચન્દ્ર, સૂર્યના તૃપિને અભાવ છે અને દક્ષિણની અપેક્ષાએ ઉતરમાં વિશેષાધિક છે. કેમકે ત્યા માનસરોવર હોવાના કારણે અષ્કાયિકની બહુલતા છે
દિશાઓની અપેક્ષાથી સૌથી ઓછા તેજસ્કાયિકે છે દક્ષિણ અને ઉત્તર દિશામાં છે. તેનું કારણ એ છે કે મનુષ્યક્ષેત્રમાજ બાદર તેજસ્કાયિક જીવનું વિદ્યમાન પણું હોય છે. બીજે નહી તેમાં પણ જ્યા મનુષ્યનું અધિક પણ હોય છે, ત્યાં પચન, પાચનની પ્રવૃત્તિ વિશેષ હોય છે. અને તે કારણે તેજસ્કાચિકેની પ્રચુરતા હોય છે. દક્ષિણ દિશામાં પાચ ભરતક્ષેત્રમાં અને ઉત્તર
| SR No. | 009339 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1975 |
| Total Pages | 1196 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 80 MB |