Page Text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.१ दिगनुपातेनाल्पवटुत्वम् तेषाम् अनन्तसंख्याकतया समुपलभ्यमानत्वात्, तस्मात् यत्र ववो वनस्पतयः सन्ति तत्र बहवो जीवाः, यत्र तु अल्पा वनस्पतयस्तत्राल्पा जीवाः, यत्र प्रचुराणि जलानि तत्र बहवो वनस्पतयो भवन्ति, तथाचोक्तम् - 'जत्थ जलं तत्थ वणं' इति, तत्र जलस्थाने पनकशैवालादीनामवश्यं सद्भावात्, तेपाञ्च पनकशैवालादीनां वादरनामकर्मोदये विद्यमानत्वेऽपि अत्यन्तसूक्ष्मावगाहनत्वात् अत्यधिकपिण्डीभावाच्च सर्वत्र सत्त्वेऽपि न चक्षुपाग्राह्यत्वं, तथाचोक्तम्-'ते णं वालग्गा सुहुमपणग जीवस्स सरीरोगाहणाहितो असंखेजगुणा' इति अनुयोगद्वारेषु ते वालाग्राः सूक्ष्मपनकजीवस्य शरीरावगाहनाभ्योऽसंख्येयगुणाः इति, तस्मात् यत्रापि न वनस्पतिकायिका दरीदृश्यन्ते तत्रापि ते सन्तीति अवसेयम्, वनही हैं। बादर जीवों में भी सब से अधिक वनस्पतिकोयिक जीव हैं, क्यों कि वे अनन्त हैं। ऐसी स्थिति में जहां अधिक वनस्पति है वहाँ बहुत जीव होंगे जहां वनस्पति की अल्पता है वहां जीवों की भी अल्पता होगी । वनस्पति वहीं अधिक होती है जहा जल की अधिकता होती है । कहा भी है-'जत्थ जलं तत्थ वर्ण' अर्थात् जहां जल है. वहां वन अर्थात् वनस्पति है । जहां जल होता है वहां पनक शैवाल आदि का सद्भाव अवश्य होता है पनक शैवाल आदि के यद्यपि बादरनामकर्म उद्य है अतएव उनकी गणना बादर वनस्पतिकाय में है, तथापि उनकी अवगाहना अत्यन्त सूक्ष्म होती है और वे पिण्डीभूत होकर रहते हैं, इस कारण सब जगह विद्यमान रहने पर भी नेत्रों से दिखाई नहीं देते । अनुयोगहार सूत्र में कहा भी है-सूक्ष्म पनक जीव की अबगाहना से बालात्र असंख्यात गुणी अवगाहना કેમકે તે અનન્ત છે. એવી સ્થિતિમાં જ્યાં અધિક વનસ્પતિ છે ત્યાં ઘણું જીવ હશે. જ્યાં વનસ્પતિની અલ્પતા છે ત્યાં જે પણ શેડા હશે. વનસ્પતિ ત્યાં पधारे हाय छ न्यi सनी विथुसता जय छे. ४थु ५४ छ 'जत्थ जलं तत्थ वणं' या छ त्यो वन मर्थात् वनस्पति छ. न्या पाणी डाय छ त्यां પનક શિવાલ આદિને સદૂભાવ અવશ્ય હોય છે. પનક શિવાલ આદિને જે કે બાદર નામ કર્મને ઉદય છે. તેથી તેમની ગણના બાર વનસ્પતિ કાયમાં છે. તથાપિ તેમની અવગાહના અત્યન્ત સૂક્ષ્મ હોય છે અને એકત્ર થઈને રહે છે. એ કારણ બધી જગ્યાએ વિદ્યમાન હોવા છતાં આંખોથી દેખાઈ નથી શકતાં અનુગ દ્વાર સૂત્રમાં કહ્યું પણ છે–સૂમ પનક જીવની અવગાહનાથી વાલા અસંખ્યાત ગણી અવગાહન વાળા હોય છે. તેથી જ્યાં જળમાં વનસ્પતિ કાયિક જીવ દેખા નથી દેતાં, ત્યાં પણ તેમનું અસ્તિત્વ સમજી લેવું જોઈએ,
| SR No. | 009339 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1975 |
| Total Pages | 1196 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 80 MB |