________________
१३०
धर्मकथा
_मान्यत्वात् इति हेतुः । अईदादिवत् इति दृष्टान्तः इह यो यो देवादिमान्यः स स उत्कृष्ट मङ्गल यथाऽर्हदादयः, ' तथा चाय धर्मः ' इत्युपनयः, तस्माद् देवादि मान्यत्वादुत्कृष्ट मङ्गलमिति निगमनम् ।
वस्तुतस्तु धर्माधर्मस्वरूप रुमत्याच्स्थैदुर्ज्ञेय, केवल सतीन रागादिदोष र हितेन पञ्चत्रिंशद्वचनातिशयसप नेन केरलिना तीर्थकरण केवलालोकेन सुय भति । छद्मस्थानां तु भगवद्वचनमेव नियामक, तथाचोक्तम्
हैं- १ प्रतिज्ञा, २ हेतु, ३ दृष्टान्त, उपनय ४ और ५ निगमन । अर्हत भगवान की तरह देवादिकों द्वारा मान्य होने से अहिंमा, तप और सयमरूप धर्म 'उत्कृष्ट मगल हैं।
इस अनुमान वाक्य में " अहिंसा, सयम और तप रूप धर्म उत्कृष्टमगल है " यह प्रतिज्ञा है " देवादिकों द्वारा मान्य होने से " यह हेतु है । " अर्हन्त की तरह यह दृष्टान्त है पक्ष में हेतु के दुहराने से उपनय और प्रतिज्ञा के दुहराने से निगमन सिद्ध हैं जैसे -" जो जो देवादिकों द्वारा मान्य होता है वह २ उत्कृष्ट मंगल होता है जैसे अर्ह -
"
प्रभु ये भी देवादिकों द्वारा मान्य हैं । इस प्रकार पक्ष में हेतु के दुहराने रूप उपनय है इसलिये " वे भी उत्कृष्ट मगल स्वरूप हैं " इस प्रकार प्रतिज्ञा के दुहराने रूप निगमनवाक्य है ।
वास्तव में तो धर्म और अधर्म का स्वरूप सूक्ष्म होने से हम उद्म स्थों के लिये अत्यत परोक्ष है- इस लिये हम उसे सिर्फ अनुमान या માન પ્રસિદ્ધતા આ પ્રમાણે સમજવી જોઇએ અનુમાનના પાચ અગેા હાય छे- प्रतिज्ञा' १, हेतु २, हण्टात 3, उपनय ४, भने निगमन 4,
અહુત ભગવાનની જેમ દેવ વગેરે દ્વારા માન્ય હાવા બદલ અહિંસા, તપ અને સયમ રૂપ ધમ ઉત્કૃષ્ટ-મગલ છે
આ અનુમાન વાકયમા “ અહિંસા, સયમ અને તપ રૂપ ઉત્કૃષ્ટ મ ગળ છે ” આ પ્રતિજ્ઞા છે ૮ દેવ વગેરે દ્વારા માન્ય હાવાથી આ હેતુ છે અહં તની જેમ ” આ દૃષ્ટાત છે પક્ષમા હેતુને એવડાવવાથી ઉપનય અને પ્રતિજ્ઞાને એવડાવવાથી નિગમન સિદ્ધ છે જેમકે “ દેવ વગેરે દ્વારા જે જે માન્ય હાય છે તે તે ઉત્કૃષ્ટ-મ ગલ હોય છે જેમ અ`ત પ્રભુ પણ દેવ વગેરે દ્વારા માન્ય છે આરીતે પક્ષમા હેતુને એવડાવવાયી ઉપનય છે, માટે “ તેએ પણ ઉત્કૃષ્ટ મગળ સ્વરૂપ છે.” આરીતે પ્રતિજ્ઞાને બેવડાવવા રૂપ નિગમન વાય છે
વસ્તુત ધમ તેમજ અધર્મીનુ સ્વરૂપ સૂક્ષ્મ હાવાથી અમારા જેવા છાસ્થા માટે તે અતીવ પરાક્ષ છે એથી અમૈ કૃત તેને અનુમાન કે માગમથી
