________________
६२
ज्ञाताधर्म कथाङ्गसूत्रे थोक्तं-मार्गणाय सद्भूतार्थविशेष निर्णयाभिमुखमेवान्यधर्मपरित्यागेन 'तदसत्वे तदसत्वं व्यतिरेकः' इति व्यतिरेक धर्माध्यास समालोचने यथा-'अस्मिशिरः शरीर कण्डूयनादयः पुरुषर्मा न दृश्यन्ते' इति । एतेषां समाहारे ईहापोहमार्गणगवेपणानि, तैरर्थशास्त्रे अर्थोपार्जननिमित्तं शास्त्रमर्थशास्त्र, तत्र या मतिः-मननं तया विशारदः-निपुणः स तथोक्तः। तथा 'उप्पत्तियाए वेणइयाए कम्मयाए पारिणामियाए चउब्धिहाए बुद्वीए उबवेए' औत्पत्तिक्या, वैनयिक्या, कर्मजया, पारिणामिक्या, चतुर्विधया बुद्धया उपपेतः, तत्र-औत्पत्तिक्या-उत्पत्तिरेव-शास्त्राभ्यासकर्मपरिशीलनादिकं विहाय प्रयोजनं यस्या सा औत्पत्तिकी-पूर्वमदृष्टाश्रुता. ननुभूनविषयतयाप्यकस्मादुद्भवनशीला, तया, अत्र रोहकदृष्टान्तःप्रसिद्ध एव। है जैसे ऐसा विचार होना-कि यह स्थाणु ही है- पुरुष नहीं-कारण पुरुषगत जो शिरः कण्डूयन आदि धर्म हैं वे यहां प्रतीत नहीं हो रहे हैं। 'तदसत्त्वे तदसत्यम्' यह व्यतिरेक का लक्षण हैं। अभयकुमार जिस तरह सामआदि नीति के प्रयोग करने में विशेप पटु थे उसी प्रकार वे ईहा अपोह मार्गण, गवेपण द्वारा अर्थशास्त्र के विचार करने में भी विशेष विशारद थे। (उप्पत्तियाए वेणइयाए कम्मायाए पारिणामियाए चउबिहाए वुद्धीए उबवे ए) औत्पत्ति की, वैनयिकी कर्म जा तथा, परिणामिकी, इस तरह चार प्रकार की बुद्धि से वे अभयकुमार युक्त थे। जो वुद्धि स्वतः इस जीव को विना किसी शास्त्राभ्यास आदि के उत्पन्न होती है वह औत्पत्ति की बुद्धि है। यह बुद्धि पूर्व में अदृष्ट अश्रुत तथा अननुभूत हुए विषय को अकस्मात् जान लेती है। इस विषय में रोहक का दृष्टान्त प्रसिद्ध ही [અભાવ ધર્મ ઉપર વિચાર કરવામાં આવે છે. દાત. એમ વિચાર છે કે આ સ્થાગુ જ છે, પુરુષ નથી. કારણ કે પુરુષગત જે શિર કયન વગેરે ધર્મો છે, તેઓની मही प्रतीति थती नथी 'तदसत्तवे तदसत्त्वम' मा व्यतिरेनु सक्षण छ भ અભયકુમાર સામ વગેરે નીતિનો પ્રયોગ કરવામાં વિશેષ કુશળ હતા, તેમજ હા, અપહ, માર્ગણ, ગવેષણ વડે અર્થશાસ્ત્ર ઉપર વિચાર કરવામાં પણ વિશેષ હાશિयार हुता (उप्पतियाए वेणइयाए कम्मयाए परिणामियाए उचिहाए वुद्धिए उपवेए) गोत्पत्तिकी, वैनयि' ४ भने परिमिती मा शते या२ प्राश्नी બુદ્ધિથી અભયકુમાર સંપન્ન હતા જીવને પિતાની મેળે કઈ પણ જાતના શાસ્ત્રાભ્યાસ વગરજે બુદ્ધિ ઉભવે છે તેઓત્પત્તિકી બુદ્ધિ છે આ બુધ્ધીપહેલા કેઈપણ વખત જોવામાં નહિ આવેલા, સાભળવામાં નહીં આવેલા તેમજ અનુભૂતિના વિષયમાં નહિ આવેલા વિષયને અનાયાસ સમજી લે છે. આ બાબતમાં રેહકનુ દષ્ટાંત પ્રસિદ્ધ થયેલ જ છે.