________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२५ उ.३ सू०१ संस्थाननिरूपणम्
टीका-'कइ णं भंते ! संठाणा पन्नत्ता' कति खलु भदन्त ! संस्थानानि प्रमतानीति प्रश्नः । भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! 'छ संठाणा पन्नत्ता' पट् संस्थानानि प्रज्ञप्तानि प्रकारभेदमेव दर्शयति-'तं जहा' इत्यादि, 'तं जहा' तद्यथा-'परिमंडले' परिमण्डलनामकं प्रथमं संस्थानाम् १, 'वढे वृत्तम्-चतुलं द्वितीय संस्था २, 'तंसे' व्यसं त्रिकोणनामकं तृतीयं संस्थानम् ३, चउरंसे' चतुरस्रम्-ची संस्थानम् ४, 'आयते' आयतं पञ्चमं संस्थानम् ५, 'अणित्थंथे' अनित्यंस्थम्, इत्यम्-अनेन प्रकारेण परिमण्डलादिना तिष्ठनीति इत्थस्थं न इत्थं स्थमिति अनित्थंस्थम् परिमण्डलादि संस्थानपञ्चकव्यतिरिक्तं षष्ठं. संस्थानम् ६ । तत्र परिमण्डलम्-वलयाकारम् अन्तः शुषिरम् १, वृत्तम्-गोला. करके संस्थानवाले होते हैं इसलिये इस तृतीय उद्देशे में संस्थानों का कथन किया जाता है। इसीलिये इस उद्देशक को सूत्रकार ने प्रारभ्भ किया है। 'काणं भंते ! संठाणा पन्नत्तो' इत्यादि
टीकार्थ-गौतम ने कह णं भंते ! संठाणा पन्नत्ता' प्रभु से ऐसा इस सूत्रद्वारा पूछा है कि हे भदन्त ! संस्थान कितने कहे गये हैं ? इसके उत्तर में प्रभु ने ऐसा कहा कि-'गोयमा !छ संठाणा पन्नत्ता' हे गौतम ! संस्थान छह कहे गये हैं। 'तं जहा' जो इस प्रकार से है-'परिमंडले' परिमण्डल १ 'बट्टे' वर्तुल २ 'तंले' व्यत्र ३ 'चउरंखे' चतुरस्र ४ 'आयए' आयत ५ तथा 'अणिस्थत्थे' अनित्थस्थ परिमण्डल आदि संस्थानों से भिन्न आकार बाला संस्थान होती हैं। इनमें परिमण्डल नाम का जो प्रथम संस्थान है वह वलयाकार होता है अर्थात् भीतर में સંસ્થાનવાળા જ હોય છે તેથી આ ત્રીજા ઉદ્દેશામાં સંસ્થાનું કથન કરે. વાના હેતુથી આ ઉદ્દેશાને સૂત્રકારે પ્રારંભ કર્યો છે. તેનું પ્રથમ સૂત્ર આ प्रमाणे छ. 'कइ ण भते ! सठाणा पन्नत्ता' त्याहि
टी -'कइ ण भंते ! सठाणा पन्नत्ता' मा सूत्रथी गीतमस्वाभास પ્રભુને એવું પૂછયું છે કે–હે ભગવન્ સંસ્થાન કેટલા કહેવામાં આવ્યા છે? या प्रश्न उत्तरमा प्रभुमे मे युछे हैं-'गोयमा ! छ सठाणा पन्नत्ता' ॐ गौतम संस्थान छ ४ामा माया छे. 'तजहा' २ मा प्रभारी है'परिमंडले' परिभ १, 'वडे' वतु २ 'तसे' यस 3, 'चउरंसे' यतुरस ४, 'आयए' सायत ५, तथा 'अणित्थत्थे' मनित्य २५ ६,' परिभ विरे સંસ્થાનેથી જુદા આકારવાળું સંસ્થાન. આમાં પરિમંડલ નામનુ જે પહેલ સંસ્થાન છે, તે વલયાકાર (બયાના આકાર જેવું) અર્થાત્ ગળાકાર હોય