________________
भगवतीसूत्र संग्रहो भवति । 'जीवियाओ ववरोवेई भूतानि जीवाः सत्त्वाः, तान विराधयति, अभिहन्ति वर्त्तयति, श्लेपयति, संघातयति, संघट्टयति, परितापयति लामयति उपद्रवति, स्थानात्स्थानान्तरं संक्रामयति, जीविताद् व्यपरोपयति । तत्र प्राणाः द्वीन्द्रियादारभ्य चतुरिन्द्रियपर्यन्ताः, भूतानि अभूवन् भवन्ति भविष्यन्तीति भूतानि वनस्पतयः जीवाः अजीविषुः, जीवन्ति जीविष्यन्तीति जीवाः पञ्चेन्द्रियाः सवाः सत्तावन्त:-पृथिव्यादयः, उक्तश्च
'प्राणाः द्वित्रिचतुःमोक्ता, भूतानि तरवः स्मृताः।
जीवाः पश्चन्द्रियाः प्रोक्ताः शेषाः सचा उदीरिताः ॥१॥ सत्वों को विराहेइ अभिहणइ, वढेह, देसेइ, संघाएइ, संघट्टेइ, परितावेइ किलामेइ, उवद्दवेह, ठाणामो ठाणं संकामेह' विराधित करता है, अपनी
ओर आते हुए उन्हें गिरा देता है, उनके शरीर में संकोच कर देता है, अपने साथ उन्हें संलग्न करता है, आपस में अपने और उनके शरीर से टकराता है, उन्हें स्पर्श करता है पीडित करता है, मारणान्तिक आदि समुद्धात की दशा में उन्हें पहुंचा देता है, एक स्थान से दूसरे स्थान पर कर देता है, और तो क्या वह उन्हें अपने प्यारे जीवन से भी रहित कर देता है । इस सब स्थिति का निमित्तकारण फल को हिलानेवाला वह पुरुष है । अतः उस पुरुष को कितनी क्रियाएँ लगती हैं ऐसा प्रश्न गौतम ने प्रभु से पूछा है। ___'प्राणाः द्वित्रिचतुः प्रोक्ता, भूतानि तरवः स्मृता,
जीवा: पंचेन्द्रियाःप्रोक्ताः शेषा:सत्या उदीरिता" भूताने "जीवाई" वनस्पति वाने पयन्द्रियाने "सत्ताई" सत्वान विम५ विराहइ अभिहणइ, वढेइ, देसेइ, संघट्टेइ, परितावेइ, किलामेइ, उवहवेइ, ठाणाओ ठाणं संकामेइ" विराधित रे छ. पाताना त२३ मावता माने પાડી દે છે, તેઓના શરીરમાં સકેચ ઉત્પન્ન કરે છે, અને પિતાની સાથે તેને ટકરાવે છે. અર્થાત્ પિતાની સાથે અથડાવે છે, તેને સ્પર્શે છે. પીડિત કરે છે, મારણતિક વિગેરે સમુદ્દઘાતવાળી દશામાં તેમને પહોંચાડે છે. એક સ્થાનથી બીજા સ્થાને મૂકી દે છે, બીજું તે શું પણ તેઓને પિતાના પ્યારા પ્રાણથી પણ છોડાવી દે છે. અર્થાત્ મારી નાખે છે. આ તમામનું નિમિત્ત ફલને હલાવનાર પુરુષ છે. જેથી તે પુરુષને કેટલી ક્રિયાઓ લાગે છે ? આ રીતને ગૌતમ સ્વામીને પ્રશ્ન છે.
"प्राणाः द्वित्रिचतुः प्रोका, भूतानि तरवः स्मृताः, जीवाः पञ्चेन्द्रियाः प्रोकाः, शेषाः सत्त्वाः उदीरिताः ।।