________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१२ उ०५ सू०४ जीवस्य चारित्रपरिणामनिरूपणम् १९७ स्पर्शम्, परिणाम परिणमति-गच्छति गर्भव्युत्क्रमणकाले जीवशरीरस्य पञ्चवर्णादिमत्वात् तद्व्युत्क्रमणकाले जीवपरिणामस्य पञ्चवर्ण, द्विगन्ध, पश्चरसाष्टस्पर्शत्वमवसेयमिति भावः तथा च गर्भ व्युत्क्रामन जीवो वर्णादिभिर्विचित्रं परिणाम परिणमतीति सिद्धम् ।।१०।।
जीवस्य विचित्रपरिणामहेतुवक्तव्यता। मूलम्-'कम्मओ णं भंते ! जीवे नो अकम्मओ विभत्तिभावं परिणमइ, कम्मओ जए नो अकम्मओ विभत्तिभावं परिणमइ ? हंता, गोयमा! कम्मओ णंतं चेव जाव परिणमई,नो अकम्मओ विभत्तिभावं परिणमइ सेवं भंते सेवं भंतेत्तिसू०४॥
बारससयगे पंचमे उद्देसए । छाया-फर्मतः खलु भदन्त ! जीवो, नो अकर्मतो विभक्तिभावं परिणमति? कर्मतः खलु जगत् नो अकर्मतो विभक्तिभावं परिणमति ? हन्त, गौतम! कर्मतः स्पर्शवाला होता है क्यों कि गर्भव्युत्क्रमण काल में जीवशरीर पांच वर्णादिवाला होता है इसलिये गर्भव्युत्क्रमण काल में जीव को पांच वर्णादि परिणामोंवाला-पांचवर्णवाला, दो गंधवाला, पांचरसवाला और
आठ स्पर्शवाला-कहा गया है-ऐसा जानना चाहिये तात्पर्य कहने का यह है कि जीव स्वभावतः अमूर्तिक होने से वर्णादिरूप परिणाम विना का है परन्तु इसके साथ शरीर कासम्बन्ध लगा हुआ है। अत: जयतक मुक्ति में यह प्राप्त नहीं हुआ है तबतक संसारी होने के कारण शरीर के सम्बन्ध को लेकर यह विचित्र वर्णादिरूप परिणामवाला बना रहता है।सू०३॥ કાળમાં (જ્યારે ગર્ભમાં જીવ આવે છે ત્યારે) જીવશરીર પાંચ વદિવાળું હાથ છે તેથી ગભવ્યુત્ક્રમણ કાળમાં જીવને પાંચ વર્ણાદિ પરિણામેવાળો-પાંચ વર્ણવાળ, બે ગધવાળ, પાંચ રસવાળે અને આઠ સ્પર્શવાળ-કહેવામાં આ છે, એવું સમજવું જોઈએ આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે જીવ સ્વભાવતઃ અમૂર્ત હેવાને કારણે વર્ણાદિ રૂપ પરિણમે વિનાને હોય છે. પરંતુ તેની સાથે શરીરને સંબંધ તે ચાલુ જ રહ્યા કરે છે આ શરીરસંબંધને કારણે, જ્યાં સુધી તે મુક્તિ પ્રાપ્ત કરતું નથી, ત્યાં સુધી તે સંસારી અવસ્થાવાળે રહેવાને કારણે શરીરના સંબંધવાળા જ રહે છે, તે કારણે તે વિચિત્ર વર્ણાદિરૂપ પરિણામેવાળે જ બની રહે છે. સૂ૩
namumar