Page Text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १२ उ० ५ सू०२ प्राणातिपातादिविरमणनिरूपणम् १७३ अथ जीवस्वरूपविशेषमेवाधिकृत्य गौतमः पृच्छति-अहमंते ! उपत्तिया, वेणइया, कम्मिया, पारिणामिया, एस णं कइवन्ना ? हे भदन्त ! अथ औत्पत्रिकी-उत्पत्तिरेव प्रयोजनं यस्याः सा औत्पत्तिकी स्वभावाज्जायमाना बुद्धिः सा हि अन्यच्छास्त्रकर्माभ्यासादिकं नापेक्षते, क्षयोपशमप्रयोजनं तु सर्वबुद्धिसाधारणम् वर्तते अत स्तनात्र विवक्षितम् १ । वैनयिकी-विनयो गुरुशुश्रूषा शास्त्राभ्यासादिः स कारणमस्याः, तत्मधाना वा, बुद्धिः-वैनयिकी२ । कार्मिकी कर्म अनाचार्यक्रम, साचायं शिल्पं कादाचित्कं वा कर्म तस्माज्जाता कार्मिकीबुद्धिः३, पारिणामिकी_____ अब गौतम जीव के स्वरूप विशेष को लेकर प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'अह भंते ! उष्पत्तिया, वेणया, कम्मिया, पारिणामिया, एस णं कहवना' हे भदन्त ! औत्पत्तिकी, वैनयिकी, कार्मिकी और पारिणामिकी ये जो चार घुद्धियां हैं-वे कितने वर्णों वाली हैं ? कितने गन्धों. वाली हैं ? कितने रसोंवाली हैं और कितने स्पशौ वाली हैं ? उत्पत्ति यही जिसका प्रयोजन है, परन्तु जिसे शास्त्र, कर्म और अभ्यास आदि की अपेक्षा नहीं है वह औत्पत्तिकी बुद्धि है यह बुद्धि स्वभाव से ही उत्पन्न होती है यद्यपि ज्ञानावरणीय कर्म का क्षयोपशमरूप प्रयोजन सर्व बुद्धियों में सापेक्ष होता है परन्तु उसकी यहां विवक्षा नहीं है। जिस वृद्धि में गुरु विनय-गुरुसेवा, शास्त्राभ्यास आदि कारणभूत हैं वह वैनयिकी बुद्धि है-कर्म-अनाचार्यक, अथवा साचार्थक शिल्प रूप कर्म से जो वुद्धि उत्पन्न होती है वह कार्मिकी बुद्धि है । चिरकालतक
હવે ગૌતમ સ્વામી જીવના સ્વરૂપવિશેષને અનુલક્ષીને મહાવીર પ્રભુને मेवा प्रश्न पूछे छे है-" अह भंते ! उप्पत्तिया, वेणइया, कम्मिया, पारिणामिया, एखणं कइ वण्णा" मान्! मीत्पत्तिी, वैनयिी, भिटी मन पारिશુમિડી, આ ચાર જે બુદ્ધિઓ છે, તે કેટલા વર્ણવાળી, કેટલી ગંધવાળી, કેટલા રસવાળી અને કેટલા સ્પર્શવાળી કહી છે?
આ બુદ્ધિઓનું સ્વરૂપ આ પ્રકારનું છે–ઉત્પત્તિ એજ જેનું પ્રજન છે, પરંતુ જેને શાસ્ત્ર, કર્મ અને અભ્યાસ આદિની અપેક્ષા રહેતી નથી. એવી બુદ્ધિનું નામ ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિ છે. આ બુદ્ધિ સ્વાભાવિક રીતે જ ઉપન્ન થાય છે. જો કે જ્ઞાનાવરણય કમના ક્ષપશમ રૂ૫ પ્રજન તે સર્વ બુદ્ધિઓમાં સાપેક્ષ હોય છે, પરંતુ અહીં તેની વાત કરી નથી. જે બુદ્ધિની પ્રાપ્તિમાં ગુરુવિનય-ગુરુની સેવા, શાસ્ત્રાભ્યાસ આદિ કારણભૂત હોય છે, તે બુદ્ધિને વૈનાયિકી બુદ્ધિ કહે છે, કર્મ–અનાચાર્યક અથવા સાચાર્ય, શિયરૂપ
| SR No. | 009320 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 10 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 743 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 47 MB |