Bhagwati Sutra Part 04

SR No.: 009314
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Total Pages: 1151
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_bhagwati
File Size: 74 MB

Page 59

भगवतीसूत्र चयापचयक्रमेणैव रात्रिभागस्यापचयोपचयो भक्त इति फलितम् । तदुपसंहरन्ने वाह-' एवं एएणं कमेण' इत्यादि । ' एवम्' इत्युपसंहारे एतेन अव्यवहित पूर्वोक्तेन 'जयाणं भंते! जंबुद्दीवे दीवे दाहिणड्डे' इत्यादिना क्रमेण अनुसारेण पद. शिंतरीत्या इत्यर्थः 'ओसारेयव्वं ' अवसारयितव्यम् दिनमानं हासनीयम् ।
दिनमानहासमकारमेवाह-सत्तरसमहुत्ते दिवसे भवइ' यदा सप्तदशमुहूतों में बढ जाता है, तात्पर्य यह कि-जय सूर्य बाहर के मंडल से आभ्यन्तर मंडल की तरफ जाता है त्व १॥देढ मिनट और ४॥ १०॥॥६१ सेकिंड का समय दिवस में सूर्य के प्रत्येक मंडल की तरफ बढ जाने पर चढ़ता जाता है । और रात्रि का समय इतना ही कम होता जाता है ।
और जब सूर्य अायातर मंडल से शहर के मंडल की ओर आता है तब रात्रि प्रत्येक मंडल की तरफ सूर्य के जाते समय देढ मिनट ४॥ १०॥ सेकिंड रहतारहती है और दिनका प्रमाण इतना ही घटतारहता है। दिवस जब बडा होता है तब रात्रि छोटी होती है और जब रात्रि बड़ी होती है तब दिन छोटा होता है। यही बात (दिनभागस्योपच्यापच्यक्रमेणैव रात्रिभागस्यापचयोपचयौ भवतः) इस पाठ द्वारा समझाई गई है। अब सूत्रकार इस विषय को उपसंहृत करते हुए कहते हैं कि (एवं एएणं कमेण) इस तरह इस पूर्वोक्त क्रम से दिन का प्रमाण घटा देना चाहिये । इसी पात को सूत्रकार प्रकट करते हुए कहते हैं (रुत्तर स्महत्ते दिवसे भवा) વાત તે પહેલાં પ્રકટ કરાઈ ગઈ છે. એટલે ક્ષણ ભાગ દિવસમાં ઘટતું જાય છે, એટલે જ ક્ષણ ભાગ રાત્રિમાં વધતું જાય છે, કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યારે સૂર્ય બહારના મંડળમાંથી આચનતર મંડળની તરફ જાય છે, ત્યારે ૧ મિનિટ અને ૪–૧ સેકંડ પ્રમાણ સમય, સૂર્યના પ્રત્યેક મંડળની તરફના ગમનથી વધી જાય છે, અને રાત્રિને એટલે જ સમય ઘટતું જાય છે, તેથી ઉલટું,
જ્યારે સૂર્ય આભ્યન્તર મંડળમાંથી બહારના મંડળ તરફ જાય છે, ત્યારે પ્રત્યેક મંડળની તરફ સૂર્યના ગમન સમયે રાત્રિ દોઢ ૧૫ મિનિટ ૪-૧૧-૨૧ રોકડ વધે છે અને દિવસ એટલાજ પ્રમાણમાં ઘટતું રહે છે.
જ્યારે દિવસ લાંબે થાય છે ત્યારે રાત્રિ ટૂંકી થાય છે, અને જ્યારે રાત્રિ લાંબી થાય છે ત્યારે દિવસ કે થાય છે. એ જ વાત સૂત્રકારે નીચેના सूत्रा४ २५ समापी छ “दिनभागस्योपचयापचयक्रमेणैव रात्रिभागस्यापचयोयचयो भवतः" व माविषयने। सहार ४२ता सूत्रा२ ४९ छ ? " एव एए ण कमेण " पूरित भ प्रभारी हिसन प्रभार पधे छ. मेरी बात नीयन सूत्रीद्वारा सूत्रा स्पष्ट ४२ छ-(सत्त.
प्रमाण घटे त्यारे रात्रिनु