Page Text
________________
प्रमैन्द्रिका टीका शे० ५ उ० ५ ० २ अन्यतीर्थिक वक्तव्यता कथनम् ३४९ यत् सर्वे प्राणाः सर्वे भूताः सर्वे जीवाः, सत्त्याः एवंभूतां यथाविहितकर्मप्रकृति बन्धनानुसारं पूर्वोपार्जितकर्म क्रमानुसारं यत्क्रमेण यत्प्रकारकं कर्म कृतं तत्प्रत्रवरकतया तत्क्रमेण समुत्पन्नां वेदनाम् अशातादिकर्मोदयं वेदयन्ति - अनुभवन्ति इति अन्यतीर्थिकाभिप्रायो वर्णितः । तदुपसंहरन्नाह - हे भदन्त ! तत् कथं किम् एतत् अन्यतीर्थिकप्रतिपादितम् एवं यथा ते आख्यान्ति तथैव किं संभवति १
जाता है और जैसा उसका बंध पड़ता है उसी के अनुसार उदय काल में जो उसका असाता आदिरूप से फल भोगा जाता है वही एवंभूत वेदना है। लोक में भी तो यही कहां जाता है कि जो " जस करे सो तस फल चाखा " जीव जैसा कर्म करता है उसी के अनुसार उसे फल भोगना पड़ता है । इसी बात को लक्ष्य में लेकर यहां गौतम ने अन्यसिद्धान्त की एकान्त मान्यता के अनुसार प्रभु से ऐसा प्रश्न किया है । यद्यपि विचार किया जाय तो प्रायः ऐसा ही होता है पर ऐसी यह ऐकान्तिक मान्यता ठीक नहीं है क्यों कि कृतकर्म के बन्धानुसार फल जीव नहीं भी भोगता है जब उत्कर्षण, अपकर्षण, संक्रमण आदि अवस्थाएँ इस कर्मबन्ध में होती हैं, तब यह एकान्तरूप मान्यता अस्त भी हो जाती है । इसलिये यही मान्यता स्याद्वाद सिद्धान्त के अनुसार अनुरूप मानी गई है, कि जीव एवंभूत वेदना का भी अनुभव करता है, और अनेवंभूत वेदना का भी इसी बात को भगवान् स्पष्ट करने के निमित्त
66
एवभूत वेदना " मा पहने। भावार्थ नीचे प्रमाणे छे-लव द्वारा જેવું કમ કરવામાં આવે છે અને જેવા તેને બંધ ( કાઁખંધ ) અંધાય છે, તે અનુસાર ઉદયકાળમાં અસાતા આદિરૂપે જે તેનું વેન કરવુ પડે છે ( તેનું ईज लोगववु' पडे छे ), मेनुं नाभ ४ “ शेव भूत वेहना” छे. सोनभां याशु એવી માન્યતા છે કે “ જે જેવુ કરે તેવું ફળ પામે ” (ખાડા ખોદે તે પડે, વાવે તેવું લણે) જીવ જેવુ કમ કરે છે તેવુ ફળ તેને ચાખવુ પડે છે. આ વાતને અનુલક્ષીને અન્ય મતવાદીઓની જે એકાન્ત માન્યતા છે તેને વિષે ગૌતમ સ્વામીએ મહાવીર પ્રભુને આ પ્રશ્ન પૂછ્યા છે. જો વિચાર કરવામાં આવે તે સામાન્ય રીતે એવુ જ ખનતું લાગે છે, પણ એવી ઐકાન્તિક માન્યતા ખરાબર ન ગણાય. કારણ કે મૃતકના અંધાનુસાર મૂળ જીવ ભાગવતા પણુ નથી-જો આ મધમાં ઉત્કષણ, અપણુ, સ`ક્રમણ આદિ અવસ્થાઓ વિદ્યમાન હાય તે! આ એકાન્તિક માન્યતા ટકી શકતી નથી. તેથી સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંત પ્રમાણે તે માન્ય થયેલી એ વાત નક્કી છે કે જીવ એવ ભૂત વેદનાનુ પણ વેદન કરે છે અને અનેવ ભૂત વેદનાનું પણ વેઢન કરે છે. એ જ વાતનુ મહાવીર પ્રભુ દ્વારા અપાયેલા ઉત્તરમાં પ્રતિપાદન કરાયુ' છે.
| SR No. | 009314 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 1151 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 74 MB |