Page Text
________________
hiefani cht श०५ ४० ४ ० ९ प्रमाणस्वरूपनिरूपणम्
स्मरणद्वारा ' गवयो गवयपदवाच्यः' इति या उपमितिर्जन्यते सैव वा उपमान मित्याशयः, ३ आगच्छति गणधरपारम्पर्येण इत्यागमः शब्दप्रमाणम् ४ ॥
एषां स्वरूपभेदमाह - प्रत्यक्षं द्विविधम् - इन्द्रिय- नोइन्द्रियभेदात् । इन्द्रिय प्रत्यक्ष पञ्चविधम् - श्रोत्रचक्षुर्घाणरसनस्पर्शनभेदात् । नोइन्द्रियप्रत्यक्ष त्रिविधम् -अवधि - मनः पर्यत्र - केवलज्ञानभेदात् १ । अनुमानं त्रिविधम्- पूर्ववत् शेषवत् दृष्ट
स्मरणद्वारा " गवयो गवय पदवाच्यः " ऐसी जो उसे उपमिति हुई है उसका जनक उपमान है ।
Teri की परम्परा से जो चला आरहा हो वह आगम है । इस का दूसरा नाम शब्द प्रमाण भी है ।
अब सूत्रकार इनके स्वरूप को कहते हैं प्रत्यक्ष दो प्रकार का हैइन्द्रिय प्रत्यक्ष १ और दूसरा नो इन्द्रिय प्रत्यक्ष इनमें इन्द्रिय प्रत्यक्ष पांच प्रकार का है - श्रोत्रेन्द्रियप्रत्यक्ष, चक्षुइन्द्रियप्रत्यक्ष, प्राणइन्द्रियमस्पक्ष, रसनेन्द्रियप्रत्यक्ष और स्पर्शनइन्द्रियप्रत्यक्ष । श्रोत्र इन्द्रिय से जो शब्द का ज्ञान होता है वह श्रोत्रेन्द्रियप्रत्यक्ष है इसी तरह चक्षुइन्द्रिय आदि प्रत्यक्षों को भी जानना चाहिये । नोहन्द्रिय प्रत्यक्ष ३ प्रकार है - अवधिज्ञान, मनः पर्ययज्ञान और केवलज्ञान । यहां नो इन्द्रिय का तात्पर्य किसी भी इन्द्रिय की सहायता के बिना होने वाले प्रत्यक्ष से है । इन तीन प्रत्यक्षों के होने में किसी भी इन्द्रिय की सहायता सापेक्ष नहीं - होती है। येतो केवल आत्मामात्र की सहायता से ही उत्पन्न होता है ।
ગણુધાની પર પરાથી જે પ્રમાણુ ચાલ્યું આવે છે તેને આગમ કહે છે. તેનું ખીજું નામ શબ્દ પ્રમાણ પણ છે
J
હવે સૂત્રકાર આગમના સ્વરૂપને સમજાવે છે—પ્રત્યક્ષના બે પ્રકાર છે. (1) इन्द्रिय अत्यक्ष (२) नोहन्द्रिय प्रत्यक्ष धन्द्रिय अत्यक्षना यांग अार नीचे प्रमाणे छे-(१) श्रोत्रेन्द्रिय प्रत्यक्ष, (२) यक्षु इन्द्रिय अत्यक्ष, (3) धा न्द्रिय प्रत्यक्ष, (४) रसनेन्द्रिय अत्यक्ष, रमने (4) स्पर्शेन्द्रिय प्रत्यक्ष. શ્રોત્રેન્દ્રિયથી ( કાન વડે) જે શબ્દનું જ્ઞાન થાય છે તેને શ્રોત્રેન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ કહે છે. એજ પ્રમાણે ચક્ષુ ઇન્દ્રિય વગેરે પ્રત્યક્ષોના વિષયમાં પણ સમજવું, નાઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષના ત્રણ પ્રકાર છે—(૧) અવધિ જ્ઞાન, મન પ ય જ્ઞાન અને (૩) કેવળ જ્ઞાન. કોઈ પણ ઇન્દ્રિયની મદદ વિના થતા જ્ઞાનને નાઇન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ કહે છે. ઉપરનાં ત્રણે પ્રત્યક્ષા ઇન્દ્રિયાની સહાયતાની અપેક્ષા રાખતા નથી. તે તેા માત્ર આત્માની સહાયતાથી જ ઉત્પન્ન થાય છે.
| SR No. | 009314 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 1151 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 74 MB |