________________
समयार्थयोधिनी टीका प्र. Q. अ. ८ उ. १ वीर्यस्वरूपनिरूपणम् - ६८३ -विवेकी (सिक्खें) शिक्षा-संलेखनारूपाम् (सिक्खेज्जा) शिक्षेत-ग्रहणशिक्षया यथावनमरणविधि विज्ञाय आसेवन शिक्षया आसेवेत इति ॥१२॥
टीका-'अपणो' आत्मनः-स्वस्थ 'आउखेमरस' आयुःक्षेमस्य, "ज किचुवकम' यं कञ्चनोपक्रमम् उरकस्य ते-संरथ तं क्षयं प्राप्यते' आयु नि स उपक्रमः, तं यं कश्चन, 'जाणे' जानीयान तस तस्यैव-तस्योपक्रमस्य मरणकालस्य वा 'अंतरा' मध्ये एत्र 'खिप्पं क्षिपम्-शीघ्रम् झटिति अनाकुलः सन् "सिक्खा' शिक्षाम-संलेखनारूपास, भक्तपरिक्षेजितमरणादिकां वा, पंडिए' पण्डितो विवेकी सिरखेज्म' शिक्षेत, तत्र ग्रहणशिक्ष या यथावन्मरणविधि ज्ञात्वा, आसेवनाशिक्षया तुः आसे देत । पण्डितो यदि केनापि प्रकारेण स्वायुपः क्षयकालं को कम करने वाला कारण, जाने तो उसी बीच शीघ्र ही संलेखना रूप शिक्षा का सेवन करे अर्थात् समाधि धारण करले ॥१५॥ . .
टीकार्थ--जिस कारण से आयु का संवर्तन हो जाता है अर्थात् दीर्घकाल में भोगने योग्य आयु शीघ्र भोगी जाती है, उस विष, शस्त्र, अग्नि जल आदि कारण को उपक्रम कहते हैं ! लाधु जब अपनी आयु का कोई उपकमा जाने तो हली बीच अर्थात् मृत्यु से पूर्व ही विलम्ब किये बिना ही, संलेखमा ग्रहण कर ले आर्थात् भक्तपरिज्ञा, इंगितमरण या पादपोपगमन आदि संथारा धारण करले। ज्ञपरिज्ञा से मृत्यु की समीचीन विधि को जानकर आसेवन परिज्ञा से उसका सेवन करे।
आशय यह है कि-ज्ञानी पुरुप किसी प्रकार अपनी आयु का अन्त આયુષ્યને ઓછું કરવાવાળું કારણ જાણે તો તેજ વખતે જલદીથી સંલેખના રૂપ શિક્ષાનું સેવન કરે. અર્થાત સમાધિમરણ ધારણ કરી લે. ૧૫
ટીકાઈ– જે કારણથી આયુનું સંવર્તન થઈ જાય છે,–અર્થાત લાંબા કાળ સુધી ભેગવવાના આયુષ્યને જલદીથી બે ગવી લેવાય છે, તે વિષ, શસ્ત્ર, અગ્નિ, જળ, વિગેરે કારણેને ઉપકેમ કહે છે સાધુ જ્યારે પિતાના આયથન કેઈ ઉપક્રમ જાણે તો તેની વચમાં એટલે કે મૃત્યુની પહેલાંજ વગર વિલ સ લેખનાને સ્વીકાર કરીલે અર્થાત્ ભક્તપરિજ્ઞા, ઈગિતમરણ, અથવા પાદપપગમન વિગેરે સંથારો ધારણ કરી લે. પરિણાથી મૃત્યના વિધીને સારી રીતે જઈને આસેવન પરિજ્ઞાથી તેનું સેવન કરે.
કહેવાનો આશય એ છે કે જ્ઞાની પુરુષ' કોઈ પણ પ્રકારે પિતાના
