________________
૯૬
પ્રજ્ઞાવોધ-વિવેચન ભાગ-૨
(40)
(ચાર) ઉદયાદિ ભંગ ૨ ઉદય, ૩ ઉદીરણા, ૪ સત્તા
(દીઠો સુવિધિ જિણંદ સમાધિરસે ભર્યો, હો લાલ, સમાધિરસે ભર્યો—એ રાગ)
*
૨ ઉદય
બંઘાયેલા કર્મનો અબાઘાકાળ પૂર્ણ થયે, ઉદયાવલિકામાં પ્રવેશી ફળ આપે તે ઉદય.
જીવ-પ્રદેશે બંઘ, ક્ષીર-નીર સમ મળે, હો લાલ ક્ષીર૦
રસ દેવાને યોગ્ય થતા સુધી ના ચો-હો લાલ થતા ૧
અર્થ :– આત્માના પ્રદેશો સાથે કર્મનો બંઘ, દૂધ અને પાણીની જેમ મળેલો છે, તે કર્મો જ્યાં સુધી ૨સ દેવાને યોગ્ય એટલે ફળ દેવાને યોગ્ય થતાં નથી ત્યાં સુધી તે ઉદયમાં આવતાં નથી પણ સત્તામાં સ્થિર રહે છે. ૧૫
તે આબાપા કાળ; પછી ઉદય કાળ આ હો લાલ પછીશુભ-અશુભરૂપ કર્મ-વિપાકની વેદના. હો લાલ વિપાક ૨
તે
અર્થ :– જ્યાં સુધી કર્મો સત્તામાં રહે છે ત્યાં સુધી તે આબાધાકાળ કહેવાય છે. પછી ઉદયમાં આવે ત્યારે ઉદયકાળ કહેવાય છે. ઉદયાવળીમાં આવ્યા પછી તે કર્મો શુભ-અશુભરૂપ કર્મ વિપાકની એટલે કર્મ ફળની શાતા-અશાતારૂપ વેદનીયને આપે છે. ।।૨।।
વિપાક-કાળની મોર કર્મ-ફળ વેઠવું હો હાલ કર્મ-ફળ ઉદીરણા કહેવાય ઃ એટલું સમજવું. હો લાલ એટલું ૩
=
અર્થ :– વિપાક-કાળ એટલે કર્મફળ આપે તે સમયની મોર એટલે પહેલાં જ કર્મના ફળને વેદી લેવું તે ઉદીરણા કહેવાય છે. ।।૩।।
ઉદય-ઉદીરણા-યોગ્ય પ્રકૃતિ સામાન્ય તો હો લાલ પ્ર
ગણ સો ને બાવીસ ઃ કહે ક્રમ ઉદયનો-હો લાલ કહે ૪
અર્થ :– કર્મોના ઉદય અને ઉદીરણાને યોગ્ય સામાન્યપણે એટલે સર્વજીવની અપેક્ષાએ ૧૨૨ પ્રકૃતિ હોય છે. હવે કર્મ પ્રકૃતિના ઉદયનો ક્રમ ગુણસ્થાન અનુસાર અત્રે જણાવવામાં આવે છે. ।।૪।। ઉદય મિથ્યાત્વમાંની સો ને સત્તરનો-નો લાલ સૌ ને મિશ્ર-સમકિત-મોહ, આહારક-દ્વિકનો, હો લાલ આહા૦ ૫
અર્થ :– પ્રથમ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનકમાં ૧૧૭ પ્રકૃતિઓનો ઉદય હોય છે, કારણ તેમાં ૧. મિશ્ર મોહનીય, ૨. સમકિત મોહનીય તથા ૩. આહારક શરીર અને ૪. આહારક અંગોપાંગનો ઉદય હોતો નથી. પા
* જુઓ ‘ઉદય યંત્ર' પૃષ્ઠ ૬૦૩ ઉપર
