________________
સમાધિમરણઃ જીવનસાફલ્ય તો પછી મરણનો ડર શા માટે રાખવો? મરણથી આટલો બધો ડર શા માટે ? આ મોટો યક્ષ પશ્ન છે.
પૂર્વનાં સંસ્કારોને કારણે અને અન્ય પારિવારિક, સામાજિક અને વ્યાવહારિક જીવનમાં મોટા ભાગે ભૌતિક પદાર્થો સાથેના રાગના જ સંસ્કારોને પોષવામાં આવે છે. આથી માનવી સતત તે વસ્તુઓને મેળવવા અને સાચવવાના પ્રયાસમાં જ વ્યસ્ત રહેતો હોય છે. એ વસ્તુઓ પ્રાપ્ત થતાં આનંદ અને નષ્ટ થતાં દુઃખનો અનુભવ કરે છે. એટલું જ નહીં પરંતુ આત્માના દેહ સાથેના સંબંધને કારણે દેહને જ આત્મા માનીને જીવે છે. આવી સ્થિતિને શાસ્ત્રકારોએ બહિરાત્મ સ્થિતિ કહી છે. તેના કારણે તે પળે પળ દુઃખનો અનુભવ કરે છે. તેને મરણનો ભય પણ સતત સતાવ્યા કરે છે. મૃત્યુ નિશ્ચિત હોવાનું જાણતો હોવા છતાં અમર બનવાના સ્વપ્નમાં રાચ્યા કરે છે.
જીવન દરમ્યાન સાચા જ્ઞાનના અભાવે અને સદ્ગના સંગના અભાવને કારણે, બાહ્ય વૃદ્ધિને જ પોતાની પ્રગતિ માનનાર જીવ અનેક પાપાચરણ કરતો હોય છે. પરિણામે તેનામાં સત્યાસત્યનો વિવેક પ્રગટી શકતો નથી અને તેની અંતિમ અવસ્થા દુઃખમય બની જતા વાર લાગતી નથી. આવા જીવો સ્વયં તો પીડા પામતા જ હોય છે, પણ તેમની દશા જોઈને જોનારને પણ કરુણા ઊપજતી હોય છે.
ખરેખર તો, મરણ અનિવાર્ય ઘટના છે જ તો તે કેવી રીતે દિવ્ય બની શકે તે જાણવું જોઈએ. તેની કળા શીખવી જોઈએ. પરમ ઉપકારી પરમાત્મા મહાવીર સ્વામીએ તેમની અંતિમ દેશનામાં મરણ સંબંધી વાત કરી હતી. આ અંતિમ દેશનાને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં સંગ્રહિત કરવામાં આવી છે. તેમાં મરણના બે પ્રકાર જણાવ્યા છે : (૧) બાલમરણ (ર) પંડિતમરણ. જે જીવ જીવનના યથાર્થને જાણ્યા વગર જ મૃત્યુ પામે છે તે દુર્ગતિમાં, દુર્યોનિમાં જાય છે અને જન્મ મરણના ચક્રમાં અટવાતા રહે છે, પરંતુ જે જીવ જીવનના યથાર્થને જાણે છે, જીવન અને મૃત્યુના રહસ્યને જાણી લે છે, તેને જીવવાનો મોહ નષ્ટ થઈ જાય છે અને મૃત્યુનો ડર પણ નાશ પામે છે. આ જીવન અને મૃત્યુ પ્રત્યે સમત્વ ધારણ કરી તપ,
