________________
અંતરઃ જળચર જીવોનું અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ, સ્થળચર અને ખેચર જીવોનું અંતર જળચર પ્રમાણે જ છે.
જળચર, સ્થળચર અને ખેચર જીવો લોકના અમુક ભાગમાં જ રહે છે. તેમના વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનની અપેક્ષાએ હજારો ભેદ છે.
મનુષ્યઃ તેના બે ભેદ છે – સમૂર્છાિમ અને ગર્ભજ.
ગર્ભજ મનુષ્યના ત્રણ પ્રકાર છે – ૧) કર્મભૂમિના મનુષ્યો ૨) અકર્મભૂમિના મનુષ્યો ૩) અંતરદ્વીપના મનુષ્યો.
કર્મભૂમિઃ પાંચ ભરત, પાંચ ઐરાવત અને પાંચ મહાવિદેહ-૧૫કર્મભૂમિના ક્ષેત્રો છે.
અકર્મભૂમિઃ જંબુદ્વીપના છે, ધાતકીખંડના બાર અને પુષ્કરાઈ દ્વીપના બાર, તે સર્વ મળી ૩૦ અકર્મભૂમિના ક્ષેત્રો છે. તેમાં માત્ર જુગલિયાઓની જ ઉત્પત્તિ થાય છે અને તેઓ પોતાની ઇચ્છા કલ્પવૃક્ષ દ્વારા પૂરી કરે છે.
અંતરદ્વીપઃ લવણ સમુદ્રની અંદર આવેલા દ્વીપોને અંતરદ્વીપ કહે છે. અંતરદ્વીપ ૫૬ છે. ત્યાંના મનુષ્યો પણ કલ્પવૃક્ષ દ્વારા જીવન વ્યવહાર ચલાવે
છે.
૧૫ કર્મભૂમિના, ૩૦ અકર્મભૂમિના અને ૫૬ અંતરદ્વીપના એમ કુલ મનુષ્યોને ઉત્પન્ન થવાના ૧૦૧ ક્ષેત્રો છે. તેમાં પર્યાપ્તા, અપર્યાપ્તા અને સમૂર્છાિમ મનુષ્ય (અપર્યાપ્તા) ગણી મનુષ્યના કુલ ૩૦૩ ભેદ થાય છે. સમૂર્છાિમ મનુષ્યો અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં જ મૃત્યુ પામે છે. તેની જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્તની છે.
કર્મભૂમિના ગર્ભજ મનુષ્યોની સ્થિતિ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ ક્રોડ પૂર્વ વર્ષની. અકર્મભૂમિના જુગલિયા મનુષ્યોની સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમ.
કાયસ્થિતિઃ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પલ્યોપમ સહિત અનેક ક્રોડ
૧૭
