________________
પરમાણું જેમ લાડવાનો અવિભાજય અંશ-બુંદીનો એક દાણો-તેમાંથી. છૂટો પડી જાય તેમ પુદ્ગલ સ્કંધથી તેનો અવિભાજય અંશ-પ્રદેશ છૂટો થાય, તેને પરમાણું કહે છે.
પરમાણુંની ઉત્પત્તિ કેવળ ભેદથી જ થાય છે, અર્થાત્ દ્વિપ્રદેશી આદિ સ્કંધોનો ભેદ થવાથી પરમાણુંઓ છૂટા પડી જાય છે.
ક્ષેત્રથીઃ પુદ્ગલ સ્કંધ સમગ્ર લોકમાં અને લોકના દેશ વિભાગમાં પણ હોય છે. તેમાં એક પરમાણુ એક આકાશ પ્રદેશ પર સ્થિત થાય છે. અનંત પ્રદેશી ઢંધા વધુમાં વધુ અસંખ્યાત પ્રદેશ પર સ્થિત થાય છે કારણકે લોકાકાશના અસંખ્યાતા પ્રદેશો જ છે, અનંત પ્રદેશો નથી.
કાળથીઃ સ્કંધ અને પરમાણુની સંતતિ અનાદિકાળથી ચાલી આવે છે અને તે જ પ્રકારે ચાલશે, તેથી પ્રવાહની અપેક્ષાએ તે અનાદિ-અનંત કહેવાય છે અને સ્થિતિ તથા રૂપાંતરની અપેક્ષાએ સાદિ-સાંત છે. કોઇ સમયે પરમાણુઓ ભેગા થવાથી સ્કંધની ઉત્પત્તિ થાય છે અને છૂટા પડે ત્યારે સ્કંધનો અંત આવે છે.
સ્થિતિઃ કોઇ પણ સ્કંધ કે પરમાણુંની જઘન્ય સ્થિતિ એક સમયની અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળની છે.
અંતરઃ કોઇ પણ પુદ્ગલ સ્કંધ તે અવસ્થાને છોડી દે અને ફરીથી તે અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે, તેની વચ્ચેનો કાળ પુદ્ગલ સ્કંધનું અંતર કહેવાય છે.
રૂપી અજીવના ૩૦ ભેદઃ પુદ્ગલાસ્તિકાયના મુખ્ય પાંચ ગુણ, પચ્ચીસ ઉત્તર ભેદ અને તે પચ્ચીસ ભેદના પરસ્પર સંયોગથી પ૩૦ ભેદ થાય છે.
પુદ્ગલાસ્તિકાયના ગુણઃ વર્ણ,ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન તે મુખ્ય પાંચ ગુણ છે.
ઉત્તરભેદપચ્ચીસ વર્ણના પાંચ ભેદ- કાળો, નીલો, લાલ, પીળો, સફેદ. ગંધના બે ભેદઃ સુરભિગંધ, દુરભિગંધ. રસના પાંચ ભેદ – તીખો, કડવો, કસાયેલો, ખાટો, મીઠો. સ્પર્શના આઠ ભેદ - કર્કશ સ્પર્શ, મૃદુસ્પર્શ, ગુરુ સ્પર્શ,
૧૮૫
