________________
જાતિ વગેરે પ્રાપ્ત થાય તે. તેના આઠ ભેદ - ૧) ઉચ્ચ જાતિ ૨) ઉચ્ચ કૂળ ૩) શ્રેષ્ઠ બળ ૪) શ્રેષ્ઠ રૂપ ૫) શ્રેષ્ઠ તપ ૬) શ્રેષ્ઠ ઐશ્વર્ય ૭) શ્રેષ્ઠ શ્રુત ૮) શ્રેષ્ઠ
લાભ.
૨) નીચ ગોત્રઃ જે કર્મના ઉદયથી જીવને હલકી જાતિ, હલકુ કૂળ આદિ પ્રાપ્ત થાય તે. તેના પણ આઠ ભેદ છે – ૧) હીન જાતિ ૨) હીન કૂળ ૩) હીન બળ ૪) હીન રૂપ ૫) હીન તપ ૬) હીન ઐશ્વર્ય ૭) હીન શ્રુત ૯) હીન લાભ.
પ્રકૃતિ બંધ - અંતરાય કર્મઃ
જે કર્મ આત્માની દાન, લાભ, ભોગ, ઉપભોગ અને વીર્ય રૂપ શક્તિઓનો ઘાત કરે છે તે. તેના પાંચ ભેદ - ૧) દાનાંતરાયઃ જે કર્મના કારણે જીવાત્માને દાનની ચીજો વિદ્યમાન હોય, દાનને યોગ્ય પાત્ર ઉપસ્થિત હોય અને દાનના ફળને જાણવા છતાં દાન ન કરી શકે તે દાનાંતરાય.
૨) લાભાંતરાયઃ જે કર્મના કારણે દાતામાં ઉદારતા હોય, દાનની વસ્તુ ઉપલબ્ધ હોય, યાચનામાં કુશળતા હોય તો પણ લાભ ન થાય તે લાભાંતરાય.
૩) ભોગાંતરાયઃ જે કર્મના કારણે જીવાત્માની પાસે સાધન-સામગ્રી હોવા છતાં પદાર્થોને ભોગવી શકે નહિં તે ભોગાંતરાય.
૪) ઉપભોગાંતરાયઃ જે પદાર્થ વારંવાર ભોગવી શકાય તેને ઉપભોગ્ય કહે છે. ઉપભોગની સામગ્રી પાસે હોય છતાં જીવાત્મા ભોગવી ન શકે; તે ઉપભોગાંતરાય.
૫) વીર્યંતરાયઃ વીર્યનો અર્થ સામર્થ્ય-શક્તિ. જીવાત્મા બળવાનશક્તિશાળી હોવા છતાં તે કોઇ સાધારણ કાર્ય પણ કરી શકે નહિં, તે વીર્યંતરાય.
પ્રદેશ બંધ - કર્મોના પ્રદેશાગ્ર, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવઃ
જીવ સમયે સમયે કષાય અને યોગના નિમિત્તથી અનંત-અનંત કાર્મણ વર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે તેની સંખ્યા અભવ્ય જીવોથી અનંતગુણી અને સિદ્ધના જીવોથી અનંતમાં ભાગે ન્યુન હોય છે. જીવ સ્વયં જે આકાશ પ્રદેશો
૧૭૦
