________________
ત્રીજું અધ્યયન ચતુરંગીય
આ સંસારમાં પ્રાણી માત્ર માટે આ ચાર અંગો પ્રાપ્ત થવા દુર્લભ છે - ૧) મનુષ્યત્વ ૨) સદ્ધર્મનું શ્રવણ ૩) શ્રદ્ધા ૪) સંયમમાં પરાક્રમ
અત્યંત ઉપકારક અને મુક્તિના કારણ હોવાથી આ પરમ અંગ છે, મુક્તિ મેળવવામાં મુખ્ય ભાગ ભજવનાર છે.
જીવનું સંસાર પરિભ્રમણઃ સંસારમાં ભ્રમણ કરતા દરેક સંસારી જીવે અનેક પ્રકારના કર્મો કરી જુદી જુદી જાતિઓમાં ઉત્પન્ન થઇ, સમગ્ર વિશ્વમાં જન્મમરણ કર્યા છે.
પોતાના કર્મો અનુસાર જીવ ક્યારેક દેવલોકમાં, ક્યારેક નરકમાં અને ક્યારેક આસુર-નિકાયમાં જન્મ લે છે.
ક્યારેક ક્ષત્રિય તો ક્યારેક ચાંડાલ અને વર્ણસંકર થાય છે તો ક્યારેક કીડી, પતંગિયા, કુંથવા વિ. થાય છે.
જેમ ક્ષત્રિય લોકો ચિરકાળ સુધી સમગ્ર ઐશ્વર્ય અને સુખ સાધનોનો ઉપભોગ કરવા છતાં તૃપ્ત થતાં નથી અર્થાત્ નિર્વેદભાવને વિરક્તિભાવને પ્રાપ્ત કરતા નથી તેમ કર્મોથી મલિન અને દુઃખી જીવ અનાદિ કાળથી આવર્ત સ્વરૂપ યોનિચક્રમાં ભ્રમણ કરવા છતાં સંસાર દશાથી નિર્વેદ પામતા નથી અર્થાત્ જન્મમરણના ચક્રથી મુક્ત થવાની ઇચ્છા કરતા નથી.
કર્મના સંગથી અતિ મૂઢ, દુઃ ખિત અને અત્યંત વેદનાથી યુક્ત પ્રાણી, મનુષ્યેત્તર યોનિમાં જન્મ લઇ, ફરી ફરી દુઃ ખી થતા રહે છે.
કાળક્રમ અનુસાર ક્રમશઃ કર્મોનો ક્ષય થવાથી જીવોને શુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે અને તેના ફળ સ્વરૂપે મનુષ્ય ભવ પ્રાપ્ત થાય છે.
૧૧
