________________
કોઇની સેવા કરીને શાતા પમાડવી, ૯) નમસ્કાર પુણ્ય - ગુણીજનોને નમ્રભાવે નમસ્કાર કરી માન આપવું. પુણ્યનું ફળ શાતાવેદનીય આદિ ૪૨ પ્રકારની કર્મ પ્રકૃતિના ઉદયરૂપે ભોગવાય છે.
૪) પાપ તત્ત્વઃ અન્ય જીવોને મન, વચન, કાયાના યોગોથી દુઃખા પહોંચાડવાની હિંસાદિ ૧૮ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ પાપ છે, જે અઢાર પાપસ્થાનક તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
૫) આશ્રવ તત્ત્વઃ કર્મપુદ્ગલનું આત્મા તરફ ખેંચાવું, તે આશ્રવ કહેવાય. છે. મિથ્યાત્વ, અવ્રત, પ્રમાદ, કષાય અને યોગ; તે પાંચ આશ્રયના મુખ્ય કારણો
૬) સંવર તત્ત્વઃ મહાવ્રત, સમિતિ, ગુપ્તિ આદિ ધર્માચરણ દ્વારા કર્મ પુદ્ગલોને આત્મા તરફ આવતા રોકવા તે સંવર છે. સમ્યકત્વ, વ્રત, અપ્રમાદ, અકષાય અને યોગની સ્થિરતા; એ પાંચ સંવરના મુખ્ય સાધનો છે.
૭) નિર્જરા તત્ત્વઃ કર્મો ઉદયમાં આવવાથી ભોગવાય જાય અથવા તપસ્યા આદિ દ્વારા કર્મોનો નાશ થાય તેને નિર્જરા કહે છે. બાર પ્રકારના તપ કરવાથી કર્મોનો ક્ષય થાય છે. નિર્જરા બે પ્રકારે થાય છે. નિર્જરાના લક્ષપૂર્વક બાર પ્રકારના તપથી કર્મો ખરી જાય, તેને સકામ નિર્જરા કહે છે. કર્મો ઉદયમાં આવીને ભોગવાઇ જવાથી ક્ષય પામે, તે અકામ નિર્જરા છે.
૮) બંધ તત્ત્વઃ આશ્રવ દ્વારા ખેંચાયેલી કામણ વર્ગણાનું આત્મા સાથે એકમેક થઇ જવું તે બંધ છે. મિથ્યાત્વ, અવ્રત આદિ પાંચ કર્મબંધના મુખ્ય કારણ છે. પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, અનુભાગ બંધ અને પ્રદેશ બંધ; એ બંધના ચાર પ્રકાર છે.
૯) મોક્ષ તત્ત્વઃ આત્મા સાથે લાગેલા કર્મોનો સંપૂર્ણપણે ક્ષય થવાથી. આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટે, તેને મોક્ષ કહે છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપની આરાધનાથી મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે.
૧૧૭
