________________
બીજું અધ્યયન પરિષહ
પરિષહ અને તેના પ્રકારઃ પરિષહોનું સ્વરૂપ ગુરુ પાસેથી સાંભળીને, તેનું યથાર્થ સ્વરૂપ જાણીને સાધકે પરિષહો પર વિજય મેળવવો જોઇએ.
પરિષહ વિજયનો અર્થ છે કે સંયમજીવનમાં કષ્ટો આવવા છતાં સંકલેશમય પરિણામો ન થાય, ભૂખ, તરસ વગેરેની વેદનાઓનો સમ્યગજ્ઞાનપૂર્વક સહન કરી સંયમભાવોમાં સ્થિર થાય.
જે સાધક પરિષહ આવે ત્યારે ગભરાતો નથી તેમજ મનની આદતો અને સુવિધાઓનો શિકાર બનતો નથી પરંતુ પરિષહોને દુઃ ખ કે કષ્ટ માન્યા વિના તેનો જ્ઞાતા દૃષ્ટા બનીને સ્વેચ્છાએ સ્વીકારે છે તે પરિષહ વિજયી બને છે.
પરિષહ બાર પ્રકારના છેઃ ૧) ક્ષુધા પરિષહ ૨) પિપાસા પરિષહ ૩) શીત પરિષહ ૪) ઉષ્ણ પરિષહ ૫) ડાંસ મચ્છર પરિષહ ૬) અચેલ પરિષહ ૭) અરતિ પરિષહ ૮) સ્ત્રી પરિષહ ૯) ચર્યા પરિષહ ૧૦) નિષદ્યા પરિષહ ૧૧) શય્યા પરિષહ ૧૨) આક્રોશ પરિષહ ૧૩) વધ પરિષહ ૧૪) યાચના પરિષહ ૧૫) અલાભ પરિષહ ૧૬) રોગ પરિષહ ૧૭) તૃણ સ્પર્શ પરિષહ ૧૮) જળ (મળ) પરિષહ ૧૯) સત્કાર પુરસ્કાર પરિષહ ૨૦) પ્રજ્ઞા પરિષહ ૨૧) અજ્ઞાન પરિષહ ૨૨) દર્શન પરિષહ.
૧) ક્ષુધા પરિષહઃ શરીર ભૂખથી પીડિત થઇ જાય તો પણ સામર્થ્ય સંપન્ન તપસ્વી મુનિ ફળ આદિને તોડે નહિં, બીજા પાસે તોડાવે નહિ. પોતે ભોજન રાંધે નહિં, બીજા પાસે રંધાવે નહિં. ઘણા સમયથી ભૂખ સહન કરવાને કારણે શરીર દુર્બળ થઇ જાય તો પણ આહાર પાણીની મર્યાદા જાણનાર મુનિએ પ્રસન્ન ચિત્તે સંયમમાર્ગમાં વિચરણ કરવું.
૨) પિપાસા પરિષહઃ સંયમી મુનિ તરસથી પીડાતો હોય, મુખ અત્યંત સૂકાતુ
G
