________________
પ્રકરણ ૮
શ્રુતજ્ઞાનના ભેદ પ્રભેદ
પ્રશ્નઃ શ્રુતજ્ઞાનરૂપ પરોક્ષજ્ઞાન કેટલા પ્રકારનું છે?
ઉત્તરઃ શ્રુતજ્ઞાનરૂપ પરોક્ષજ્ઞાન ચૌદ પ્રકારનું છેઃ ૧) અક્ષર મૃત ૨) અનક્ષર શ્રત ૩) સંજ્ઞી શ્રુત ૪) અસંજ્ઞી શ્રુત ૫) સમ્યક્ શ્રુત ૬) મિથ્યા શ્રત ૭) સાદિ શ્રત ૮) અનાદિ શ્રત ૯) અપર્યસિત શ્રત ૧૦) અપર્યવસિત શ્રત ૧૧) ગમિક મૃત ૧૨) અગમિક શ્રુત ૧૩) અંગપ્રવિષ્ટ શ્રત ૧૪) અનંગપ્રવિષ્ટ કૃત.
૧) અક્ષર શ્રુતઃ અક્ષરકૃતના કેટલા પ્રકાર છે?
ઉત્તરઃ અક્ષર શ્રુતના ત્રણ પ્રકાર છેઃ ૧) સંજ્ઞા અક્ષર ૨) વ્યંજન અક્ષર ૩) લબ્ધિ અક્ષર
અક્ષરનું સંસ્થાન અથવા આકૃતિ આદિ, જે ભિન્ન ભિન્ન લિપિઓમાં ભિન્ન ભિન્ના રીતે લખાય છે તેને સંજ્ઞા અક્ષર કહે છે.
ઉચ્ચારણ કરવામાં આવતા અક્ષરોને વ્યંજન અક્ષર કહે છે.
અક્ષર લબ્ધિધારી જીવને લબ્ધિ અક્ષર ઉત્પન્ન થાય છે અર્થાત્ ભાવરૂપ શ્રુતજ્ઞાના ઉત્પન્ન થાય છેઃ શ્રોતેન્દ્રિય લબ્ધિ અક્ષર, ચક્ષુરિન્દ્રિય લબ્ધિ અક્ષર, ધ્રાણેન્દ્રિય લબ્ધિ અક્ષર, રસનેન્દ્રિય લબ્ધિ અક્ષર, સ્પશેન્દ્રિય લબ્ધિ અક્ષર, નોઇન્દ્રિય લબ્ધિ અક્ષર. આ પ્રમાણે અક્ષર શ્રુતનું વર્ણન થયું.
૧) સંજ્ઞા અક્ષરઃ અક્ષરની આકૃતિ, બનાવટ અર્થાત્ સંસ્થાનને સંજ્ઞાક્ષર કહે છે. દા.ત. અ, આ, ઇ ઈ, ઉ ઊ ઇત્યાદિ અથવા A, B, C, D, ઇત્યાદિ. આ વિશ્વમાં જેટલી લિપિ પ્રસિદ્ધ છે એ દરેક લિપિના અક્ષરને સંજ્ઞાક્ષર કહે છે.
૨) વ્યંજનાક્ષરઃ જેનાથી આકાર આદિ અક્ષરના અર્થનો સ્પષ્ટ બોધ થાય અર્થાત્ અકાર,
૪૬
