________________
ધ્રુવગ્રાહી ૧૨) અધૂવગ્રાહી
૧) બહઃ તેનો અર્થ અનેક છે. તે સંખ્યા અને પરિમાણ (માપ) બન્નેની અપેક્ષાએ થઇ શકે છે. વસ્તુની અનેક પર્યાયને તથા ઘણા પરિમાણવાળા દ્રવ્યને જાણે અથવા બહુ મોટા પરિમાણવાળા વિષયને પણ જાણે તેને ‘બહુ’ કહે છે.
૨) અલ્પઃ કોઇ એક જ વિષયને અથવા એક જ પર્યાયને સ્વલ્પ માત્રામાં જાણે તેને અલ્પ કહે છે.
૩) બહુવિધઃ કોઇ એક જ દ્રવ્યને, કોઇ એક જ વિષયને અથવા કોઇ એક જ વસ્તુને ઘણા પ્રકારે જાણે જેમ કે વસ્તુનો આકાર, પ્રકાર, રંગ, રૂપ, લંબાઈ, પહોળાઇ, જાડાઇ તેમજ તેની અવધિ ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારે જાણે તેને બહુવિધ કહે છે.
૪) અલ્પવિધઃ કોઇ પણ વસ્તુની પર્યાયને મતિ અથવા સંખ્યા આદિને અલ્પ પ્રકારે જાણે પણ ભેદ પ્રભેદ ન જાણે તેને અલ્પવિધ કહે છે.
૫) ક્ષિપ્રઃ કોઇ વક્તા અથવા લેખા ભાવોને શીધ્ર જ કોઇ પણ ઇન્દ્રિય અથવા મના વડે જાણી લે, સ્પર્શેન્દ્રિય વડે અંધકારમાં પણ કોઇ વ્યક્તિ અથવા વસ્તુને ઓળખી લે તેને ક્ષિપ્ર કહે છે.
૬) અક્ષિપ્રઃ ક્ષયોપશમની મંદતાને કારણે અથવા વિક્ષિપ્ત ઉપયોગને કારણે કોઇ પણ ઇન્દ્રિય અથવા મનના વિષયને અનભ્યસ્ત અવસ્થામાં થોડા સમય બાદ જાણે તેને અક્ષિપ્ર કહે છે.
૭) અનિશ્રિતઃ કોઇપણ હેતુ વિના અથવા કોઇપણ નિમિત્ત વિના વસ્તુની પર્યાય અને તેના ગુણને જાણે. વ્યક્તિના મગજમાં એકાએક સુઝ ઉત્પન્ન થાય અને એ જ વાત કોઇ શાસ્ત્ર અથવા પુસ્તકમાં લખેલી જોવા મળી જાય એવી બુદ્ધિને અનિશ્રિત કહે છે.
૮) નિશ્રિતઃ કોઇ હેતુ, યુક્તિ, નિમિત્ત લિંગ આદિ વડે જાણે, જેમ કે કોઇ એક વ્યક્તિએ શુક્લ પક્ષની એકમના ઉપયોગની એકાગ્રતાથી અચાનક ચંદ્રદર્શન કરી લીધા અને બીજી વ્યક્તિએ કોઇના કહેવાથી અથવા બાહ્ય નિમિત્તથી ચંદ્રદર્શન કર્યા. આ બેમાં પહેલી વ્યક્તિ
૪૧
