________________
આત્મા કર્મનો કર્તા છે. કર્મનો ભોક્તા છે.
૫૭.
તેમને પણ ગોચરી-પાણી મળતાં ન હતાં. ઢંઢણ મુનિનું તે કર્મ તે સાધુઓના લાભાન્તરાય કમનો ઉદય કરી દેતું હતું.
વજસ્વામીજી દસપૂર્વધર મહાત્મા હતા. પણ તેમને એક બાબતમાં કર્મની બહુ વિચિત્ર સ્થિતિ હતી કે તેમની સાથે જે રહે તેના આયુષ્યને ઉપક્રમ લાગી જતો હતો. પ્રદેશ બંધ :
પ્રદેશ એટલે કાશ્મણ વર્ગણાના સ્કંધો. તે અમુક પ્રમાણમાં આત્મા સાથે બંધાય તેને પ્રદેશબંધ કહેવાય. આ પ્રદેશબંધનું રસબંધ વગેરે જેવું ખાસ કોઈ મહત્ત્વ નથી.
આપણે પ્રકૃતિબંધ અંગેનો સવિસ્તર વિચાર અષ્ટ-કર્મના ચિત્રપટના પ્રકરણમાં કરવાના છીએ. એ સિવાયના ત્રણ - સ્થિતિબંધ, રસબંધ અને પ્રદેશબંધ જોયા.
જ્ઞાનીઓએ સૂંઠના લાડુ ઉપર આ ચારે ય બંધોને સમજાવ્યા છે. (૧) સૂંઠના લાડુની પ્રકૃતિ વાયુ કરવાની છે. (૨) સૂંઠના લાડુની સ્થિતિ સુધારો કે) એક મહિનાની છે. (૩) સુંઠના લાડુનો રસ (સ્વાદ) તીખો છે. (૪) સૂંઠના લાડુનો પ્રદેશ (કદ) બસો ગ્રામ છે. આવું ગોળના લાડુ વગેરે માટે પણ કહી શકાય. માંકડને મારી નાંખતા જે કર્મ બંધાયું તેમાં આ પ્રમાણે વિચારી શકાય. તે કર્મની પ્રકૃતિ (વેદનીય : અશાતાવેદનીય) છે.
તે કર્મની સ્થિતિ ધારો કે સો વર્ષની છે. (તેમાં ૪૦ વર્ષ અબાધાકાળ + ૬૦ વર્ષ વિપાકકાળ)
તે કર્મનો રસ (ત્રણ ઠાણીઓ) તીવ્ર છે. તે કર્મના પ્રદેશ (સ્કંધો) અનંત છે.
૪. જીવ કર્મનો ભોક્તા છે જે જીવ કર્મને બાંધે છે તે જ જીવ તે કર્મોને ભોગવે છે.
ના. એવું નથી કે એક માણસ પેટ ભરીને જમે અને બીજો માણસ સંડાસ જાય. જે જમે તે જ સંડાસ જાય.
દરેક કર્મ બાંધ્યા પછી, તેનો અબાધાકાળ પસાર થયા બાદ તેનો વિપાકોદય થાય. જો અબાધાકાળમાં જ તે કર્મ ક્ષીણ થઈ જાય તો ય તેનો પ્રદેશોદય
