________________
૨૩૧
સાતમો ચિત્રપટ : ગ્રન્થિભેદની પ્રક્રિયા જ દેશ કે સર્વવિરતિ પ્રાપ્ત થતી હોવાથી અનિવૃત્તિકરણ થતું નથી. વળી દેશ-સર્વવિરતિ પ્રાપ્ત થયા પછી પણ એક અન્તર્યુ. સુધી તો જીવ અવશ્ય વધતા પરિણામવાળો જ હોય છે અને તે અન્તર્યુ. પસાર થઈ ગયા બાદ તે દેશ-સર્વવિરત જીવ વિશુદ્ધ પરિણામી કે સંકિલષ્ટ પરિણામી બને છે.
કાર્મગ્રન્શિકો આ વિષયમાં કહે છે કે, “જીવ ઉપયોગ વિના જ કથંચિતુ સંક્લિષ્ટ પરિણામી બનીને દેશ કે સર્વવિરતિથી પતિત થયો હોય છે. તે જીવ યથાપ્રવૃત્તિ કે અપૂર્વકરણ કર્યા વિના જ ફરીથી દેશ-સર્વવિરતિ પામી શકે છે. જે જીવ ઉપયોગપૂર્વક પતિત થઈને મિથ્યાત્વે ગયો હોય તે જીવ પતિત થઈ ગયા પછી જઘન્યથી અન્તર્યું. કાળે અને ઉત્કૃષ્ટથી ઘણા લાંબા કાળે પણ પૂર્વે કહેલા યથાપ્રવૃત્ત આદિ કરણો કરીને જ દેશ કે સર્વવિરતિ પામી શકે છે.
વળી સૈદ્ધાન્તિક મતે સમ્યકત્વનો વિરાધક કોઈ જીવ સમ્યકત્વ સહિત પણ મરીને છઠ્ઠી નારકી સુધી ઊપજે છે. અથવા મનુષ્ય-તિર્યંચગતિમાંથી ક્ષાયોપક્ષમિક સત્વી કોઈ જીવ નારકીમાં ઉત્પન્ન થાય છે તેને પરભવનું સત્વ સાથે હોય છે. કારણ કે સ.ત્વની વિરાધના કરનારો કોઈ જીવ ૬ઠ્ઠી નારક સુધી સત્વ સાથે પણ જાય છે. ક્ષાયિક સ.વી જો નારકમાં ઊપજે તો સત્વ સાથે જ ત્રીજી નારક સુધી જાય છે. (પ્રવચનસારોદ્ધાર : ગાથા. ૯૬૧ની ટીકા)
પ્ર. ક્ષયોપશમ અને ઉપશમ સમ્યકત્વમાં ફરક શું ? કેમ કે બેયમાં ઉદય પ્રાપ્તનો ક્ષય થયો છે અને અનુદય પ્રાપ્ત કર્મનો ઉપશમ થાય છે ?
* ઉ.યોપશમ સમ્યકત્વી જીવ સત્તામાં રહેલા મિથ્યાત્વના અને અનંતાનુબંધી કષાયના પ્રદેશોને ભોગવે છે પણ તેનો રસ ભોગવતો નથી. જ્યારે ઉપશમ સમ્યક્ત્વી તે સત્તાગત પ્રદેશોને પણ ભોગવતો નથી. અર્થાત્ એકને સત્તાગત તે દલિકોને પ્રદેશોદયથી તો ભોગવવાના હોય છે જ્યારે બીજાને તે પ્રદેશોદય પણ હોતો નથી.
