________________
૧૯૪
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
ગોશાળાએ જયારે આયુકર્મની નિકાચિત કરી ત્યારે તે પોતે કરેલા પાપો ઉપર ઘોર પશ્ચાત્તાપ કરી રહ્યો હતો. આથી તેણે બારમા દેવલોકનું આયુષ્ય બાંધ્યું એ રીતે તે જીવ બારમા દેવલોકે ગયો પણ ખરો. પરન્તુ તેણે જે અતિ ભયાનક પાપો કર્યો, તેનાં અત્યન્ત રૌદ્ર ફળો અનન્ના ભાવિ ભવમાં મળ્યા વિના રહેવાના નથી.
પેલા ચંડકૌશિક નાગની વાત કરું. તેનો જીવ પૂર્વભવે તપસ્વી સાધુ હતો. તેનો આયુબંધ મૃત્યુના છેલ્લા દિવસના ભાગે આવ્યો તે વખતે તે ખૂબ ક્રોધમાં હતો એટલે જ પછીના ભવનો આયુબંધ ક્રોધી તાપસનો થયો. અને તેમાં ય ક્રોધની ક્ષણોમાં છેલ્લે છેલ્લે આયુબંધ થતાં તે ચંડકોસિયો નાગ થયો.
હ. તેણે મુનિભવમાં જે ધર્મ કર્યો તેનું ફળ તેને એ મળ્યું કે વનમાં પાછલે બારણેથી - વણનોતર્યા - પરમાત્મા મહાવીરદેવ પધાર્યા. તે તેમને મારવા ધસ્યો પણ પૂર્વ ભવના ધર્મના પ્રભાવથી પ્રભુએ તેને તારી દીધો.
હજી એક દૃષ્ટાન્તથી સમજાવું. તે હતા; પળ શિષ્યોના ગુરુ આચાર્ય સુમંગલ. ઉત્કૃષ્ટ કોટિના આચાર્ય હોવા છતાં જીવનના છેલ્લા દિવસોમાં
ઉં વાળો આયુબંધ આવ્યો તે વખતે તેઓ, ઘૂંટણે જે પાટો (યોગપટ્ટ) બાંધતા હતા તેની કાતિલ મૂચ્છમાં હતા. આથી તેમનો આયુબંધ અનાર્યદેશના પ્લેચ્છ (માંસાહારી) રાજકુમાર તરીકે થયો.
પણ આચાર્યના ભવમાં જે સુંદર ચારિત્રધર્મનું પાલન કર્યું હતું તે નિષ્ફળ થોડું જાય ! તેના પ્રભાવે તે આચાર્યના અવધિજ્ઞાની બનેલા શિષ્ય તેમને ઉગારવા માટે મુનિવૃન્દ સાથે ધસી આવ્યા. તેમને બોધ પમાડીને આર્યદેશમાં લાવીને દીક્ષા આપીને ભવસાગરમાંથી તારી દીધા.
હજી એક દષ્ટાન્ન આપું. તે હતા; ઉત્તમ ચારિત્રધર મુનિરાજ...એકદી જંગલમાં મસ્ત મજા કરતો ઉંદર જોયો. તેનું મસ્ત જીવન જોઈને તેમણે વિચાર્યું કે, “હું ઉંદર થાઉં તો કેવું સરસ જીવન મળી જાય ?” હાય ! એ જ હતી, આયુબંધની ક્ષણ.
મરીને મુનિનો જીવ ઉંદર બની ગયો. એક વાર તે ધર્મનાથ ભગવાનના સમવસરણમાં આવી ગયો. ઈન્દ્ર પ્રભુને સવાલ કર્યો કે, “આ પર્ષદામાંથી સૌથી પહેલો કયો જીવ મોક્ષે જશે ?”
પ્રભુએ કહ્યું, “આ દૂર દેખાય છે તે ઉદરનો જીવ.”