________________
૧૮૪
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
અવિરતિ, રાગ-દ્વેષ, કામ-સંજ્ઞા વગેરે પ્રગટ થાય છે.
(૪) જીવના સ્વભાવમાં અનંત દાન-લબ્ધિ, અનંત વીર્યલબ્ધિ વગેરે છે. પણ અંતરાય કર્મનું આવરણ થતાં તે બધું દબાય છે અને લાભાન્તરાય, વર્યાન્તરાય વગેરે દોષો ઉત્પન્ન થાય છે..
આ ચાર કર્મો - જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય અને અંતરાય - ઘાતકર્મો કહેવાય છે. તે આત્માના અનંતજ્ઞાનાદિ ગુણો ઉપર સીધો હુમલો કરતા હોવાથી “ઘાતી' કહેવાય છે.
(૫) આત્માના સ્વભાવમાં અનંત આનંદ છે. પણ વેદનીયકર્મનું આવરણ થતાં તે દબાય છે. હવે તેને પૌલિક શાતા કે અશાતાની પ્રાપ્તિ થાય છે.
(૬) આત્મામાં અજરત્વ- અમરત્વ- અક્ષયસ્થિતિ છે. પણ આયુષ્યકર્મનું આવરણ થતાં તેનામાં જન્મ, જરા, મરણ વગેરે પર્યાયો ઉત્પન્ન થાય છે.
(૭) આત્મા સ્વભાવથી અરૂપી છે. પણ નામકર્મનું આવરણ થતાં તે રૂપી બને છે. તેને શરીર, ઇન્દ્રિયો, યશ-અપયશ, સૌભાગ્ય-દુર્ભાગ્ય વગેરે પ્રાપ્ત થાય છે.
(૮) આત્મા અગુરુલઘુ છે. નથી તે નીચ કે નથી તે હીન... પણ ગોત્રકર્મનું આવરણ થતાં તે વ્યવહારમાં ઉચ્ચ કે નીચ વગેરે રૂપે જણાય છે.
આ ચાર કર્મો અઘાતી છે. આત્માના ગુણો ઉપર તે સીધો હુમલા કરતા નથી. અલબત્ત આ પણ આત્માના સિદ્ધત્વપર્યાયને અટકાવીને સંસારીત્વ પર્યાયમાં જકડી તો રાખે જ છે. આઠ કર્મોના પેટા ભેદો :
જ્ઞાનાવરણીય કર્મ - દર્શનાવરણીય કર્મ - ૯ મોહનીય કર્મ - ૨૮ અંતરાય કર્મ વેદનીય કર્મ આયુષ્ય કર્મ નામ કર્મ ગોત્ર કર્મ
૧૦૩
કુલ
૧૫૮
