________________
૧૬૨
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
પ્રથમ વાનરના સ્થાને સર્વવિરતિધર સાધુ છે. બીજા વાનરના સ્થાને દેશવિરતિધર શ્રાવક છે. ત્રીજા વાનરના સ્થાને સમ્યગ્દષ્ટ આત્મા છે.
સાતમા ગુણસ્થાને આવેલો જીવ જો મોહનીયકર્મની પ્રકૃતિઓનો ઉપશમ કરતો આગળ વધે તો તે ઉપશામક કહેવાય : તેની ઉપશમશ્રેણી કહેવાય. તે ૮, ૯, ૧૦મા ગુણસ્થાને જાય. પછી ૧૧મા ગુણસ્થાને જાય. ત્યાંથી નિશ્ચિતપણે પડે. પડતો પડતો છેક પહેલા ગુણસ્થાને પણ જાય. અરે ! તેમાં ય નિગોદમાં પણ ચાલી જાય. એટલું ચોક્કસ કે તે ગમે તેટલા પાપ કરે તો ય તેનો સંસાર અર્ધપુદ્ગલપરાવર્ત્તથી વધારે તો ન જ થાય.
જે આત્મા સાતમા ગુણસ્થાને આવીને મોહનીયકર્મની પ્રકૃતિઓને ક્ષીણ કરતો આગળ વધે તે ક્ષપક કહેવાય. તેની ક્ષકશ્રેણી કહેવાય. તે આત્મા ૧૧મા ગુણસ્થાને ન જ જાય. તે ૮, ૯, ૧૦, ૧૨મે થઈને ૧૩મા ગુણસ્થાને જાય. બારમા ગુણસ્થાને તે ચાર ઘાતીકર્મોનો નાશ કરીને વીતરાગ બને. તેરમા ગુણસ્થાને સર્વજ્ઞ (કૈવલી) બને. આયુષ્યનો જેટલો કાળ બાકી હોય તેમાં એક અન્તર્મુહૂર્ત ન્યૂન બધો કાળ તેરમા ગુણસ્થાને પૂર્ણ કરે. પછી ચૌદમા ગુણસ્થાને અ, ઈ, ઉં, ૠ, લુ વર્ણો બોલતાં જેટલો કાળ લાગે તેટલો કાળ (અન્તર્મુહૂર્ત) ચૌદમા ગુણસ્થાને યોગ-નિરોધ કરે. અયોગી કેવલી બને. પછી આયુષ્ય પૂર્ણ થાય. એક જ એ જ - સમયમાં ચાર અઘાતી કર્મોનો ક્ષય કરીને તે મોક્ષના સ્થાને - સિદ્ધશિલાની ઉપર-પહોંચી જાય. મોક્ષ પામેલા આત્માને સંસારમાં ક્યાંય જન્મ લેવાનો રહેતો નથી. અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શન, અનંત ચારિત્ર અને અનંત સુખ સ્વરૂપ અનંત ચતુષ્ટમાં તે રમમાણ રહે છે. અપૂર્વ આનંદની અનુભૂતિ સદા માટે કરે છે.
-
આજ સુધીના ભૂતકાળના અનંતા કાળમાં અનંતા આત્માઓ મોક્ષ પામ્યા છે. ભવિષ્યમાં અનંતા આત્માઓ મોક્ષ પામશે, અને તો ય સંસાર જીવોથી ખાલી નહિ થાય. ખાલી થતો રહેવા છતાં ખાલી નહિ દેખાય. કેમ કે સિદ્ધ થનારા જીવો કરતાં અનન્તાન્ત ગુણી સંખ્યા સંસારી જીવોની છે. અને તે સદા આઠમા નંબરના ‘અનંત’માં જ રહેવાની છે.