________________
પહેલો ચિત્રપટ : આત્માનો વિકાસક્રમ
૧૫૭
અભવ્ય જીવોને સદાનો અચરમાવર્ણકાળ હોય. ચરમાવર્ણકાળ એટલે જેમને મોક્ષમાં જવા માટે હવે એક જ છેલ્લું (ચરમ) ચકરડું (આવર્ત) બાકી છે તેવા જીવોનો કાળ. આ જીવોને મોક્ષપ્રાપ્તિ નિશ્ચિત હોય. જો કે અનંતા ભવો કર્યા બાદ મોક્ષ પામવાની વાતમાં આનંદ પામવા જેવું નથી કેમ કે એ ભવો દુર્ગતિનાં જાલિમ દુઃખોથી ભરપૂર હોય. તેવો એક ભવ પણ ખમી શકાય તેવો નથી ત્યાં અનંતા ભવો શી રીતે ખમવા ? મોક્ષ તો તરત જ-બે પાંચ સારા ભવો પામ્યા બાદ-મળી જવો જોઈએ.
ચરમાવર્તકાળના છેલ્લા એક ચકરડાના આપણે બે ભાગ- બે અડધીયાકરીએ. તેમાંના પહેલા અડધીયાને આપણે ચરમાવર્ત કહીશું અને બીજા-પાછલાછેલ્લા અડધીયાને આપણે અર્ધચરમાવ કહીશું.
ચરમાવર્તકાળમાં પ્રવેશેલા જીવોમાં જે જીવો એક વાર પણ મોહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધશે નહિ તે જીવો અપુનબંધક કહેવાય. અન્નનહિ, પુનરૂફરી, બંધક=બાંધનારા. આ જીવોના મુખ્ય ત્રણ લક્ષણો છે.
અપુનર્વધકનાં ત્રણ લક્ષણો અપુનબંધક બનેલા-ચરમાવર્સમાં પ્રવેશેલા-જીવના મુખ્ય ત્રણ લક્ષણો છે.
(૧) આજ સુધી તે ખૂબ પાપો કરતો હતો, અતિશય રસથીઃ અતિશય તીવ્રતાથી.
હવે તે પાપો તો કરશે જ પણ તેમાં તીવ્ર રસ નહિ રહે.તીવ્રતા નહિ આવે.
(૨) આજ સુધી પાપો કરતાં, તેને પાપ પ્રત્યે ખૂબ આદર હતો. પાપોને તે એકદમ ઉપાદેય માનતો. હવે તે આદર વગેરે દૂર થશે. સંસારના તમામ ભોગરસમાં તેને બહુમાનભાવ નહિ રહે.
(૩) આજ સુધી તે માતાપિતાદિ પ્રત્યે આદર, અતિથિઓનો સત્કાર, ગરીબો પ્રત્યે કરૂણા વગેરે જે ઉચિત-પ્રવૃત્તિઓ કહેવાય તે ક્યારે ય સેવતો નહિ. હવે આવી તમામ ઉચિત-પ્રવૃત્તિઓનું તે સેવન કરશે.
આપણે પૂર્વે જોયું છે કે ચરમાવર્તકાળમાં જીવને ધર્મ પ્રત્યે દ્વેષ મટે છે. હવે કુટુંબકબીલા પ્રત્યેના રાગની જેમ ધર્મ પ્રત્યે પણ રાગ જાગે છે. તેને બે ય ગમે છે : ભોગ અને યોગ.
